Διαλογισμοί

 

Κανείς άνθρωπος δεν είναι νησί ξεχωριστό, από μόνος του. Κάθε άνθρωπος είναι ένα κομμάτι της Ηπείρου, ένα μέρος του συνόλου. Αν μια μέλισσα χαθεί μακριά στη θάλασσα, η Ευρώπη θα έχει λιγοστέψει, το ίδιο όπως θα είχε μειωθεί η άκρη ενός γκρεμού, ή όπως θα είχε υποφέρει η συνοχή των φίλων σου ή των δικών σου. Οποιουδήποτε ανθρώπου ο θάνατος με λιγοστεύει, γιατί είμαι μέρος της ανθρωπότητας. Και γι’ αυτό μην στείλεις ποτέ να μάθεις για ποιον χτυπά η καμπάνα. Χτυπά για σένα.

Αυτό, που το μετέφρασα στα Ελληνικά όσο καλύτερα μπορούσα, γράφτηκε το 1624 από τον μεταφυσικό ποιητή John Donne, μέρος της συλλογής «Αφιερώσεις για έκτακτες περιστάσεις», και είναι ο Διαλογισμός XVII. Εδώ παρακάτω, όπως γράφτηκε στα Αγγλικά του 17ου αιώνα:

No man is an Island, intire of it selfe; every man is a piece of the Continent, a part of the maine; if a Clod bee washed away by the Sea, Europe is the lesse, as well as if a Promontorie were, as well as if a Mannor of thy friends or of thine owne were; any mans death diminishes me, because I am involved in Mankinde; And therefore never send to know for whom the bell tolls; It tolls for thee.

Από αυτόν τον Διαλογισμό, το for whom the bell tolls, το για ποιον χτυπά η καμπάνα, το χρησιμοποίησε ο Έρνεστ Χέμινγουαίη για τον τίτλο της νουβέλας του, Για Ποιον Χτυπά η Καμπάνα, δημοσιευμένη 21 Οκτωβρίου 1940.

Το βιβλίο του Χέμινγουαίη εξιστορεί τέσσερεις μέρες και τρεις νύχτες της ζωής ενός νέου Αμερικανού, που όπως τόσοι άλλοι είχε πάει στην Ισπανία να πολεμήσει εναντίων των στρατευμάτων του Φράνκο, το 1937, καθώς ο Φράνκο διεκδικούσε την εξουσία. Και ο ίδιος ο Χέμινγουαίη είχε πάει στην Ισπανία σαν ανταποκριτής και είχε πολεμήσει μαζί με τους Ισπανούς ενάντια στον Φράνκο.

Ο Διαλογισμός XVII του John Donne, και το ότι για όποιον και να χτυπάει η καμπάνα, όποιου τον θάνατο και να αναγγέλλει, χτυπάει και για τον καθένα μας, που εξηγεί ότι όλοι μας είμαστε Ένα, όλοι είμαστε συνδεδεμένοι μεταξύ μας στην ανθρωπότητα, την μία ανθρωπότητα, και όταν φεύγει έστω και ένας μειώνεται η ανθρωπότητα, είναι και η δική μου αντίληψη του κόσμου. Ένας Διαλογισμός κοντά στην καρδιά μου.

Είμαι εναντίων του να διαλέγει κανείς ένα κάτι που να του «αρέσει περισσότερο από όλα τα άλλα», γιατί δεν θεωρώ ότι ισχύει το να απορρίπτουμε χιλιάδες για να ανακηρύξουμε ένα ανώτερο τους. Και καθώς μεγάλωνε ο ανιψιός μας ο Ρικάρντο και με ρώταγε πάντα ποιο είναι το αγαπημένα μου τραγούδι, ή συγκρότημα, η κιθαρίστας ή το ένα ή το άλλο, πάντα του απαντούσα με πολλές επιλογές, εξηγόντας του ότι δεν ήξερα πως να διαλέξω μόνο ένα κάτι.

Όμως, τελικά, βρήκα τρόπο να πλοηγήσω το αδύνατο της ερώτησης με το να την διατυπώσω διαφορετικά: Αν βρισκόμουνα σε ένα ερημονήσι και μου επιτρεπόταν να είχα μόνο ένα τραγούδι να ακούσω, ή ένα ζωγραφικό πίνακα να βλέπω, ή οτιδήποτε ένα, η κάτι άλλο, πιο θα ήτανε;

Αν μπορούσα να έχω μόνο έναν συγγραφέα να διαβάζω θα ήταν ο Χέμινγουαίη για την λιτή του, βαθιά, δυνατή γραφή.
Αν μπορούσα μόνο ένα βιβλίο να έχω, θα ήταν Ο Γέρος και η Θάλασσα, 1952 (Πούλιτσερ 1953, Νομπέλ 1954).

Ο Έρνεστ Χέμινγουαίη, 1899-1961, ζούσε μεταξύ Κούβας, Key West, Idaho... εζησε και στο Παρίσι την δεκαετία των 1920 οταν ζούσε εκεί και η Γκέρτρουντ Στάιν.

Δημοσίευσε επτά βιβλία:

The Torrents of Spring, 1926,
The Sun Also Rises, 1926,
A Farewell to Arms, 1929,
To Have and Have Not, 1937,
For Whom the Bell Tolls, 1940,
Across the River and into the Trees, 1950,
The Old Man and the Sea, 1952,


Και άλλα δύο δημοσιεύτηκαν μετά θάνατο:
Islands in the Stream, 1970,
The Garden of Eden, 1986.

Οι επάνω φωτογραφίες, Γκαρυ Κούπερ και Ίνγκριντ Μπέργκμαν στην ταινία For Whom The Bell Tolls (1943).
Εδώ από κάτω, ο Σπένσερ Τρέισι στο The Old Man and the Sea (1958) (το δώρο του Χόλυγουντ, 50 μέρες πριν γεννηθώ).

Πρωτοδιάβασα τον Γέρο και την Θάλασσα όταν ήμουν κάπου οκτώ χρονών, απο την βιβλιοθήκη που είχαν φτιάξει οι γονείς μου με οικονομίες νέοι όταν περπατούσαν αντί να πάρουν λεωφορείο. Και από τότε είχα σκεφτεί ότι ο γέρος πάλεψε με την θάλασσα, πάλεψε με το ψάρι, με τον μεγαλοπρεπή και δυνατό ξιφία μέρες και νύχτες και το νίκησε το ψάρι, μεγαλύτερο από την βάρκα του. Μέχρι που το έφερε πίσω στο χωριό του κοντά στην Χαβάνα το είχαν φάει όλο οι καρχαρίες. Δεν είχε μείνει παρά η ραχοκοκαλιά. Αλλά ήξερα από μικρός ότι δεν γύρισε με άδεια χέρια. Γύρισε με την γνώση του από που και πως ξεκίνησε, και τι κατάφερε. Αυτό, κανείς δεν μπορεί να του το πάρει. Ούτε ο Θάνατος, όταν χτυπήσει η καμπάνα.

Το τέλος του βιβλίου:

Εκείνο το απόγευμα πήγαν τουρίστες στο μπαλκόνι του καφενείου πάνω από την παραλία και κοιτάζοντας κάτω στο νερό, ανάμεσα στα άδεια κουτιά μπύρας και τα ψοφια μπαρακούντα, μια γυναίκα είδε μια μεγάλη μακριά λευκή ραχοκοκαλιά με μια τεράστια ουρά στο τέλος που σηκωνόταν και αιωρούνταν με την παλίρροια ενώ ο ανατολικός άνεμος είχε σηκώσει θάλασσα έξω από την είσοδο του λιμανιού.

"Τι είναι αυτό?" ρώτησε έναν σερβιτόρο και έδειξε τη μακριά ραχοκοκαλιά του μεγάλου ψαριού που τώρα ήταν απλώς σκουπίδια που περίμεναν να φύγουν με την παλίρροια.

«Τίμπουρον», είπε ο σερβιτόρος. «Καρχαρίας.» Ήθελε να εξηγήσει τι είχε συμβεί.

«Δεν ήξερα ότι οι καρχαρίες είχαν τόσο όμορφες ουρές».

«Ούτε εγώ», είπε ο σύντροφός της.

Πάνω στο δρόμο, στην παράγκα του, ο γέρος κοιμόταν πάλι. Κοιμόταν ακόμα μπρούμυτα και το αγόρι καθόταν δίπλα του και τον παρακολουθούσε. Ο γέρος ονειρευόταν τα λιοντάρια.

ΤΕΛΟΣ

~~~

Είναι υπέροχη και παράξενη στιγμή όταν ένας συγγραφέας δακτυλογραφεί την λέξη
Τέλος
και σταματά να γράφει.

Ο Χέμινγουαίη ψάρευε συχνά για σπορ.

Ο Χέμινγουαίη στην Ισπανία, 1937.

Στο σπίτι του Χέμινγουαίη στο Key West, Δεκέμβριος 2022

Στο Μπαλκόνι του σπιτιού.

Το καθιστικό και η γραφομηχανή του Χέμινγουαίη.

~~~

Οργή

 

Οργή. Λύσσα. Μανία. Μαίνομαι --για τη Ζωή, την Ύπαρξη. 

 

Do not go gentle into that good night Dylan Thomas, 1914-1953 Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rave at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Though wise men at their end know dark is right, Because their words had forked no lightning they Do not go gentle into that good night. Good men, the last wave by, crying how bright Their frail deeds might have danced in a green bay, Rage, rage against the dying of the light. Wild men who caught and sang the sun in flight, And learn, too late, they grieved it on its way, Do not go gentle into that good night. Grave men, near death, who see with blinding sight Blind eyes could blaze like meteors and be gay, Rage, rage against the dying of the light. And you, my father, there on the sad height, Curse, bless, me now with your fierce tears, I pray. Do not go gentle into that good night. Rage, rage against the dying of the light.

Μην πας μ' ευγένεια μέσ' την καλή νύχτα Ντύλαν Τόμας, 1914-1953 Μην πας μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα, Τα γηρατειά θα έπρεπε να φλέγονται και να ουρλιάζουν στο κλείσιμο της μέρας, Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Αν και σοφοί προς το τέλος τους γνωρίζουν ότι το σκοτάδι είναι πρέπον, Επειδή τα λόγια τους αστραπή δεν δίχασαν Δεν πηγαίνουν μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα. Καλοί άνθρωποι, με το τελευταίο κύμα νά 'χει περάσει, κλαίνε τ' ότι Οι ασθενικές πράξεις τους μπορεί νά 'χαν χορέψει σ' ένα καταπράσινο κόλπο, Μαίνονται, μαίνονται κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Ατρόμητοι άνθρωποι που έπιασαν και τραγούδησαν τον ήλιο εν πτήσει, Και μαθαίνουν πολύ αργά ότι τον θρηνούσαν στον δρόμο του, Δεν πηγαίνουν μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα. Σοβαροί άνθρωποι, δίπλα στον θάνατο, που βλέπουν με εκτυφλωτική όραση Μάτια τυφλά θα μπορούσαν να φλέγονται σαν μετεωρίτες, και να είναι χαρούμενα Μαίνονται, μαίνονται κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Και εσύ, πατέρα μου πάνω στο θλιβερό ύψωμα, Προσεύχομαι να με καταραστείς, ευλόγησέ με τώρα με τα μανιώδη σου δάκρυα. Μην πας μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα. Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Απόδοση στα Ελληνικά: Δημήτρης O Ουαλός  Dylan Thomas το έγραψε το 1947, 33 χρονών, όταν είχε επισκεφτεί την Φλωρεντια. Πέθανε 39 χρονών στην Νέα Υόρκη. Είμαι ικανοποιημένος με αυτή μου την απόδοση, με αλλαγές σε τρεις στοίχους στις 26 Απριλίου, με την συμβολή του φίλου Jolly Roger (στα σχόλια) Διαβάστε τις δυό-τρεις διαφορετικές υπάρχουσες μεταφράσεις, και πείτε μου. Το θέμα είναι να δώσουμε στον Ελληνικό νου τον νου του Dylan Thomas. Όχι να γράψουμε αυτό που αρέσει σ' εμάς, στα Ελληνικά.

Το πρωταρχικό συναίσθημα του ποιήματος "Do Not Go Gentle Into That Good Night" είναι ότι η ζωή είναι πολύτιμη και πρέπει να παλεύουμε για αυτήν σε κάθε βήμα. Ο ομιλητής του ποιήματος προσφέρει μια εικόνα για το πώς να αντιμετωπίσουμε τον θάνατο με αξιοπρέπεια και μαίνος και όχι με παραίτηση, πιστεύοντας ότι οι άνθρωποι πρέπει να «φλέγονται με οργή» καθώς πλησιάζει ο θάνατος, μαίνος ενάντια στην επιβολή του τέλους.

Ένα ποίημα που στην επιφάνειά του πραγματεύεται το πως αντιμετωπίζει κανείς τον θάνατο, το τέλος της ύπαρξης, όπως τόσα άλλα λογοτεχνήματα, συμπεριλαμβανομένου φυσικά του Μονόλογου του Πρίγκηπα της Δανιμαρκίας, του ονομαζόμενου Άμλετ. Όμως, πραγματικά αριστουργήματα της λογοτεχνίας, της καλής τέχνης του μαστορέματος του λόγου, διαθέτουν, για μας τους αναγνώστες βαθύτερα επίπεδα, περισσότερες διαστάσεις που οδηγούν και σε διαφορετικές ερμηνείες της ανθρώπινης αφήγησης. Στην προκειμένη περίπτωση του ποιήματος του Ντύλαν Τόμας ή του Άμλετ του Σαίξπηρ δεν είναι απαραιτήτως και αποκλειστικά ο θάνατος.

Ο Μονόλογος του Άμλετ, παραδείγματος χάριν, στην επιφάνεια είναι μια σειρά ερωτήσεων σχετικά με το αν τα συμπεράσματα οδηγούν στην αυτοκτονία. Όμως οι λόγοι και παραδείγματα που παρουσιάζονται στην αυτοανάλυση του Πρίγκηπα που κρατά το μαχαίρι, είναι παραδείγματα και λόγοι κοινωνικοί, όχι απαραίτητα προσωπικοί, άρα είναι ισάξια, και σε βαθύτερο επίπεδο εξ’ ίσου πιθανόν ότι ο Μονόλογος δεν πραγματεύεται αυτοκτονία αλλά κοινωνική επανάσταση, καθώς απαγγέλλεται το 1601 σε ένα ακροατήριο στην μέση του Λονδίνου κάτω από την μύτη της Ελισάβετ της Πρώτης και της κυβερνητικής οργάνωσης της Αυλής και των Ευγενών.

Το συνταρακτικό ποίημα του Ντύλαν Τόμας είναι γνωστό από τον στοίχο που όλοι γνωρίζουν: Rage, rage against the dying of the light. Ένας στοίχος σχεδόν αδύνατον να αποδοθεί στην Ελληνική ψυχή η οποία διαμορφώνει τις αισθήσεις της μέσω μιας γλώσσας διαφορετικής από τα Αγγλικά.

Το λεξικό μεταφράζει την λέξη rage ως οργή, μανία, λύσσα, θυμός, μαίνος, μαίνομαι. Η αίσθηση που φέρνει η λέξη rage στον αγγλόφωνα νου δεν έχει όμως μια αντίστοιχη Ελληνική λέξη που να φέρνει ακριβώς την ίδια αίσθηση στον Ελληνόφωνα νου. Επίσης, rage μπορεί να είναι όχι μόνο ουσιαστικό αλλά και ρήμα. Ρήμα, μάλιστα, στην προστακτική. Στα Ελληνικά, πως μετατρέπει κανείς την οργή σε ρήμα στην προστακτική; Οργίσου; Να οργίζεσαι; Να οργίζεστε; Η οργή σαν ρήμα δεν είναι αυτό που αποδίδεται από το rage στα Αγγλικά. Κοντύτερο, και σχεδόν ταυτόσημο είναι το ρήμα μαίνομαι, με προστακτική, να μαίνεσαι.

Η αδυναμία ουσιαστικής απόδοσης από μια γλώσσα σε άλλη είναι οδός διπλής κατευθύνσεως. Δεν μου φεύγει ποτέ από το μυαλό, και τραβάω τα μαλλιά μου, με το πως η τελευταία φράση της Αναφοράς στον Γκρέκο του Καζαντζάκη, Παππού, καλώς σε βρήκα, μεταφράστηκε στα Αγγλικά ως Grandfather hello (αντί, ας πούμε, Grandad, I finally found you, ή περισσότερο ειδικευμένα: Grandad, it's a blessing to have finally found you). Η έκφραση Καλώς σε Βρήκα, απλά δεν μεταφράζεται στα Αγγλικά παρά, ίσως, μόνο περιφραστηκά.

Ο άλλος στοίχος του ποιήματος του Ντύλαν Τόμας τον οποίον θυμούνται όλοι είναι Do not go gentle into that good night, που είναι και ο τίτλος του ποιήματος. Σε αυτόν τον στοίχο υπάρχει ένα γλωσσικό λάθος που έγινε επίτηδες, ποιητική αδεία. Έπρεπε να λέει «gently» (ευγενικά), γιατί λοιπόν λέει «gentle» (ευγενής, ήπιος, απαλός, πράος, ελαφρός); Εννοεί όχι την συμπεριφορά αλλά την διάθεση. Και, γιατί χρησιμοποιεί δύο λέξεις «good night» αντί για την μία λέξη «goodnight»; Εννοεί όχι το τέλος αλλά την επομενη κατάσταση. Η νύχτα είναι «καλή» με την έννοια του απόλυτου μηδενισμού του φωτός. «Good», ως απόλυτη. Δεν είναι μια ευχή, η ευχή του «καληνύχτα» αλλά η αντιμετώπιση μιας κατάστασης και η απόρριψη της κατάστασης.

Απόρριψη που οδηγεί στο κάλεσμα να παλέψουμε, οργισμένοι, ενάντια σε μια κατάσταση έστω και αν δεν μπορούμε να την αλλάξουμε ή τελκικά να την αποφύγουμε. Και, γνωρίζοντας ότι είμαστε αδύναμοι εναντίων της, παρ’ όλα αυτά να παλέψουμε, να μην παραδοθούμε στον θάνατο καθώς πεθαίνουμε.

Rage, rage against the dying of the light: ενάντια στο dying, λέξη η οποία εννοεί την διαδικασία του θανάτου, του σβησίματος του φωτός. Οργή, μαίνος, ενάντια στην διαδικασία καθώς συμβαίνει. Η έννοια της οργής και μάχης κατά της διαδικασίας αυτής καθ’ αυτής, αντί με το αποτέλεσμα. Έχει ριζική σημασία αυτό στο ποίημα.

Ο τίτλος του ποιήματος είναι ο στοίχος «Do not go gentle into that good night», φράση την οποία απέδωσα στα Ελληνικά ως «Μην πας μ' ευγένεια μέσ' την καλή νύχτα». Οι υπάρχουσες μεταφράσεις δεν το έχουν αποδώσει έτσι. Το απέδωσαν εντελώς διαφορετικά, με την Ελληνική κατανόηση γλώσσας και σκέψεων χωρίς να ενδιαφέρονται τόσο για το τι εννοούσε στον νου του ο Dylan Thomas όσο για το πως ακούγεται ωραία και ποιητικά στα Ελληνικά. Το ίδιο και με τον τόσο σημαντικό στοίχο «Rage, rage against the dying of the light» τον οποίον απέδωσα ως «Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει». 

Μια από τις Ελληνικές μεταφράσεις του «Do not go gentle into that good night» είναι «Αβρός μην πας στη νύχτα την καλή» και του «Rage, rage against the dying of the light», «Οργή, οργή για του φωτός την εκπνοή». Προσωπικά, τις μεταφράσεις αυτές τις αισθάνομαι σαν γλυκανάλατες ποιητικές προσποιήσεις που χάνουν εντελώς τα ωμά ένστικτα και τα αντικείμενα τα οποία προσπαθεί να αφυπνίσει και να προσδιορίσει ο ποιητής.

«Rage» όπως φρασεολογείται στο ποίημα είναι, όπως ήδη πρότεινα παραπάνω, ρήμα σε προστακτική (όταν το διαβάσει κανείς με αγγλόφωνα νου). Όχι ουσιαστικό όπως το αποδίδουν οι άλλες Ελληνικές μεταφράσεις. Όπως το απέδωσα στην Ελληνική μου απόδωση στην αρχή της ανάρτησης είναι ρήμα που παίρνει αυτό που εννοείται από το αντικείμενο της κάθε στροφής.

~~~

Όσον αφορά μια άλλη πτυχή, το παράδειγμα του Άμλετ που έδωσα φερ' είπείν, ποιές είναι οι πιθανότητες το ποίημα του Ντύλαν Τόμας να πραγματεύεται σε ένα βαθύτερο και τρισδιάστατο επίπεδο κάτι πέρα από τον θάνατο, κάτι διαφορετικό;

Την απάντησή μου σε αυτό το ερώτημα την έδωσα κατά σύμπτωση, αυθόρμητα, σε μια από τις πολλές μας συζητήσεις με την Μαργαρίτα.

Η Μαργαρίτα και εγώ μιλάμε μεταξύ μας στα Αγγλικά. Είναι η δική μας γλώσσα με την οποία γνωριστήκαμε και αναγνωριστήκαμε, από την αρχή, 16 χρόνια τώρα. Δεν μιλάμε λέξη Ιταλικά ή Ελληνικά μεταξύ μας, παρ' όλο που και η Μαργαρίτα έμαθε Ελληνικά και εγώ Ιταλικά, εκτός από το ότι αυτοαποκαλούμαστε «agapi mou», και λέμε και «ciao (τσάο) agapi mou».

Συζητούσαμε το ότι η Μαργαρίτα φοβάται μήπως με τον καιρό «κλείνομαι» από την ζωή, εισερχόμενος βαθύτερα μέσα στην Εστία μας και την ύπαρξή μας, σαν ψυχική αντίδραση, συνέπεια του θανάτου του Costas μας, που πέταξε προς την δύση πριν τριάμισι χρόνια. Στην συζήτηση πρότεινα ότι, εφ' όσον η υπέροχη σφαίρα των τριάντα χρόνων και ενός μηνός της ολοκληρωμένης ύπαρξης του Costas υπάρχει μέσα μου ατόφια, ζωντανή και εκτός χρόνου, και δεν αισθάνομαι ότι με επηρεάζει προς τέτοια κατεύθυνση, πιθανόν να υπάρχει επίσης και κάποια άλλη πραγματικότητα στην οποία να αντιδρούμε και οι δύο. Της θύμισα ότι και οι δύο λέμε, εκείνη σ' εμένα κι' εγώ σ' εκείνη, συνεχώς, επί πολύ περισσότερο από τέσσερα χρόνια τώρα, και είμαστε απόλυτα σύμφωνοι πως ο κόσμος κατρακυλάει τσουλήθρα συλλογικά προς την άγνοια, την ηλιθιότητα, την αμορφωσιά, τον εγωισμό, τον φασισμό, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, την ιδιωτικότητα…  το σκοτάδι. Πως κάποιοι άνθρωποι στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Αγγλία, στην Αμερική, που γνωρίζουμε και αγαπάμε χρόνια και χρόνια τώρα, κάνουνε τα μυαλά τους κου-κου και αλλάζουν ως χαρακτήρες καταλήγοντες δισδιάστατες καρικατούρες…

Και της θύμισα πως πάντα λέω ότι θρηνώ το γεγονός του ότι μεγαλώνοντας εγώ τις δεκαετίες των ’60 και των ’70, και εκείνη γεννημένη το '70, ποτέ, ούτε σε εφιάλτες, δεν είχαμε φανταστεί ότι ο κόσμος στα αργότερά μας χρόνια θα είχε καταλήξει στην χαβούζα στην οποία τον βλέπουμε τώρα να κολυμπάει καθώς νωχελικά δέχεται την καλή νύχτα.

Και… συνέχισα την εξήγησή μου λέγοντας ότι και βέβαια αισθάνομαι μια υποβόσκουσα και συνεχή οργή, όχι για το ότι δεν έχουμε πια μπροστά μας τον Costas μας, που πήγε στον χωροχρόνο πριν από μας (του έχω θυμώσει γι' αυτό), αλλά για το που, σε τι χάλια, έχει καταντήσει ο κόσμος εδώ, στον χώρο συν γραμμικό χρόνο. Ότι, αυτό δεν το βλέπω σαν «κλείσιμο» απο μέρους μου αλλά, τουναντίον, σαν σταθερή θέση, μια εναντίωση, ένα μαίνος κόντρα στην διαδικασία που εξελίσσεται γύρω μας, χωρίς ποτέ να την δεχτώ ή να σηκώσω λευκή σημαία, ή να αδιαφορήσω, γι' αυτό άλλωστε γράφω και τις πρόσφατες αναρτήσεις εδώ, και της είπα τότε, αυθόρμητα, την φράση που είναι καμένη στο μεδούλι μου, πως φλέγεται μέσα μου συνεχώς η αντίδραση του να μαίνομαι, να μαίνομαι, κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει,  όχι για τον αργά-ή-γρήγορα επερχόμενο θάνατό μου αλλά για τη κοίμηση του πολιτισμού μας. Rage, rage against the dying of the light.

~~~

Never surrender

~~~

 

Μάθηση

 

Άρχισα να μαθαίνω πραγματικά και ουσιαστικά, και με ενδιαφέρον, δεκαεφτάμισι χρονών όταν έφυγα από την Ελλάδα για το Λονδίνο. Και δεν εννοώ μόνο τις τρομακτικές διαφορές που βρήκα μεταξύ του Ελληνικού Γυμνασίου (δεν είχαμε «Λύκειο» τότε, αλλά έξι χρόνια Γυμνάσιο) και του Αγγλικού Πανεπιστημίου. Εννοώ την πηγή από όπου έμαθα σε ακαδημαϊκό επίπεδο πολύ περισσότερα από οπουδήποτε αλλού, στις 8 η ώρα το βράδυ, 23 φορές τον χρόνο. Εννοώ, την σειρά επιστημονικών, ιστορικών και ακαδημαϊκών ντοκιμαντέρ του BBC2,  Horizon.

Το BBC2 ήταν η σοβαρότερη πλευρά του Βρετανικού BBC, όπου το BBC1 ήταν το πιο δημοφιλές κανάλι και το BBC2 ήταν εκεί που πήγαινες να μάθεις δυό πράματα εκτός πανεπιστημίου... Τότε, μόνο τρία κανάλια είχαμε: BBC1, BBC2 και ITV (Independent Television). Το BBC, κρατικό του Δημόσιου Τομέα, δεν είχε διαφημίσεις.

Η σειρά Horizon ξεκίνησε το 1964. Το πρώτο ντοκιμαντέρ μεταδόθηκε στις 2 Μαΐου 1964 και πραγματευόταν το έργο του Buckminster Fuller (1895-1983), που ήταν Αμερικανός αρχιτέκτονας, θεωρητικός συστημάτων, συγγραφέας, σχεδιαστής, εφευρέτης, φιλόσοφος και μελλοντολόγος.

Από τότε γυρίστηκαν και μεταδόθηκαν 1.262 ντοκιμαντέρ, από σωματιδιακή φυσική και κβαντική μηχανική, μέχρι αρχαιολογία και από ιατρική μέχρι φιλοσοφία, ιστορία και τέχνη. Τα 139 από αυτά μεταδόθηκαν τα χρόνια που ζούσα εκεί, κάπου 23 κάθε χρόνο. Το τελευταίο ντοκιμαντέρ που παρήγαγε η ομάδα του Horizon μεταδόθηκε 14 Ιουλίου του 2022 και εξέταζε και εξηγούσε το καινούργιο τηλεσκόπιο James Webb. Το 2021 και 2022 γυρίστηκαν μόνο τρία ντοκιμαντέρ τον κάθε χρόνο. Δεν έγινε παραγωγή καινούργιων ντοκιμαντέρ Horizon από τον Ιούλιο του 2022.

Η σειρά Horizon του BBC2 ενέπνευσε την αντίστοιχη σειρά ντοκιμαντέρ Nova στα Ενωμένα Κράτη της Αμερικής, παραγωγή του σταθμού WGBH της Public Broadcasting Corporation (PBS) στην Βοστόνη στο Κράτος της Μασαχουσέτης. Η σειρά Nova ξεκίνησε να παράγεται το 1974 και το πρώτο ντοκιμαντέρ μεταδώθηκε στις 3 Μαρτίου 1974. Η Nova εχει εξαπλωθεί για αναμετάδοση σε σχεδόν 100 χώρες του κόσμου. Μέχρι τις 3 Απριλίου 2024 παρήγαγε 973 ντοκιμαντέρ, και η παραγωγή Nova συνεχίζεται.

Ποιος είναι ο λόγος για τον οποίον το BBC σταμάτησε να παράγει την σειρά Horizon μετά από 58 χρόνια; Σταμάτησε επειδή, τελικά, προς το 2022 δεν υπήρχε πλέον ακροατήριο που να ενδιαφερόταν για μάθηση, σε τέτοιο υψηλό επίπεδο. Ακόμα και ένα κρατικό κανάλι της φήμης, σοβαρότητας και αξίας του BBC, που δεν χρειαζόταν κέρδη ή πληρωμένες διαφημίσεις και το χρηματοδοτούσε η κυβέρνηση από κονδύλια εγκεκριμένα από το Κοινοβούλιο για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης, μόρφωσης και επικοινωνίας των πολιτών, αναγκάστηκε να δεχτεί την πραγματικότητα του ότι σχεδόν κανείς πια δεν έδειχνε ενδιαφέρον.

Και δεν έγινε αυτό, δεν το συνειδητοποίησαν αυτό από την μια μέρα στην άλλη. Η δομή των ντοκιμαντέρ Horizon είχε αρχίσει να «απλοποιείται» και η ύλη να υποβαθμίζεται ως προς την μέθοδο παρουσίασης, για ακροατήρια πιο απλοϊκής σκέψης και πιο στοιχειώδους μόρφωσης και ενδιαφέροντος ήδη από τα μέσα της δεκαετίας των 1990. Πήρε κάπου 25 χρόνια προσπάθειας και αλλαγών πριν το Horizon παραδώσει τα όπλα στο σκοτάδι που καλύπτει πλέον την Γη και τους λαούς.

Καλή σου νύχτα, γνώση.

Ανάπαυση εν ειρήνη, BBC2 Horizon
2 Μαΐου 1964 - 14 Ιουλίου 2022

~~~

Η πρώτη μου έγχρωμη τηλεόραση, στο Λονδίνο, Σεπτέμβριος 1976.
Δεν χρειαζόταν να την αγοράσει κανείς. Νοικιαζόντουσαν από μαγαζιά όπως η Visionhire.
Αυτήν την νοίκιασα ως το 1980 και μετά νοίκιασα ένα καλύτερο μοντέλο μέχρι το 1983.

Εκτός από το μηνιαίο φτηνό κόστος της ενοικίασης, οι Βρετανοί πληρώνανε και μηνιαία Άδεια Τηλεόρασης στην Κυβέρνηση.
Το κόστος δεν έμπαινε σε λογαριασμούς όπως κάνανε στην Ελλάδα: Μόνο αν είχες τηλεόραση έπρεπε να βγάζεις άδεια.
Μέρος της χρηματοδότησης του BBC.

Παίζανε και σκετς πληροφοριακά για να θυμίζουν στον κόσμο να πληρώνει την Άδεια. Σε ένα σκετς, ένα φορτηγάκι σαν αυτά που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί για να βρίσκουν τους ασυρμάτους της Γαλλικής αντίστασης στον πόλεμο, με ειδική στρογγυλή περιστρεφόμενη κεραία από πάνω, σταματάει μπροστά σε ένα σπίτι εργατικής τάξης στο Λονδίνο και ένας Άγγλος Δημόσιος Υπάλληλος με κουστούμι και γραβάτα βγαίνει από το φορτηγάκι και χτυπάει την πόρτα. Ανοίγει μια κυρία. Καλησπέρα σας κυρία μου, λέει ο Δημόσιος Υπάλληλος, θα μπορούσα ίσως να δω την Άδεια Τηλεόρασής σας; Ο σύζυγός μου ασχολείται με αυτά, απαντάει η κυρία αλλά λείπει τώρα. Θα πρέπει να έχει επιστρέψει κατά τις εφτάμιση γιατί στις οκτώ πάντα βλέπει την αστυνομική σειρά Κολόμπο. Σας ευχαριστώ πολύ κυρία μου, θα επιστρέψω στις εφτά και σαράντα πέντε. Στις εφτά και σαράντα πέντε γυρνάει ο Δημόσιος Υπάλληλος και χτυπάει πάλι το κουδούνι. Ο κύριος ανοίγει την πόρτα. Καλησπέρα σας κύριέ μου, λέει ο Δημόσιος Υπάλληλος, θα μπορούσα ίσως να δω την Άδεια Τηλεόρασής σας; Ο κύριος με άψογο Αγγλικό φλέγμα απαντά με την ερώτηση: Έχουμε τηλεόραση; Ο υπάλληλος τον πληροφορεί: Βεβαίως και έχετε. Μάλιστα, σε δέκα λεπτά πρόκειται να παρακολουθήσετε Κολόμπο. Ο κύριος κοιτάει πάνω από τον ώμο του υπαλλήλου στο βάθος, την κεραία πάνω από το φορτηγάκι και, θορυβημένος λέει: Πολύ εξελιγμένο φορτηγάκι έχετε, βλέπω!

~~~

Αχ, ο παλιός, καλός καιρός...
Όπως είμσαταν κάποτε...
Τον Μάιο του 1979 είχαμε γυρίσει ένα ντοκυμαντέρ στην Αγγλία και στην Σουηδία, στην Στοκχόλμη, για μια καινούργια εφεύρεση που ηταν ψηφιακή εφαρμογή προγραμματισμού για κινούμενα σχέδια σε υπολογιστή. Εγώ είxα τον ρόλο που στην Βρετανία λεγόταν Lighting Cameraman και στην Αμερική το λένε Director of Photography, δηλαδή έκανα τον φωτισμό και την κινηματογραφική φωτογραφία. Ο οπερατέρ μου, "Cameraman", ή "Camera Operator", ήταν ο Άγγλος Νικ, παραγωγός ήταν ο Πορτογάλος Χιούγκο και ο εφευρέτης ο Άγγλος Άλαν που έμοιαζε σαν τον Χριστό αν ο Χριστός είχε πάει στο Γούντστοκ.

Συνέντευξη υπέυθυνου του τμήματος υπολογιστών σε ένα κέντρο ερευνών στην Οξφόρδη.
Συνδυασμός φως από το παράθυρο, ηλεκτρικός προβολέας στούντιο και αντανακλαστής.
Το φως του ήλιου έχει διαφορετική χρωματική θερμοκρασία Κέλβιν (ποσοστά χρωμάτων στο ουράνιο τόξο)
σε σύγκριση με ηλεκτρικό φως, άρα ο προβολέας χρειάζεται φίλτρο χρωματιστής ζελατίνης
για να ταιριάζουν οι διαφορετικές πηγές φωτός.

ο Χιούγκο με το clapperboard.
Αυτό είναι όταν πρέπει να φωτίσεις μια σκηνή με ανανακλαστική χρυσή ταπετσαρία στον τοίχο...
Αυτή είναι γενικής γωνίας φωτογραφία να φαίνεται ο Χιούγκο.
Το κάδρο της λήψης ήταν πιο στενό να μη φαίνεται η αντανάκλαση στον τοίχο πάνω αριστερά.

Ο Άλαν στο εργαστήριό του στην Στοκχόλμη, Σουηδική Τηλεόραση Κανάλι 2,
που μας έδωσαν τα σύνεργα να γυρίσουμε.
Στη λίστα των εργαλίων, φωτισμού και μηχανής, η Σουηδική Τηλεόραση συμπεριέλαβε και δύο δωδεκάδες μπύρες.
Ο Άλαν συμπλήρωσε με λίγο χασίς για στριφτά τσιγάρα...
Πως αλλιώς να γράψει κανείς προγράμματα κινουμένων σχεδίων τότε που δεν ήξερε κανείς τι σημαίνει ψηφιακό.
Εγώ, μια ζωή Marlboro κόκκινα... τα στριφτά δεν τα πήγα ποτέ.

Η μεγάλη μου αγάπη (και εγώ), στην Σουηδία: Arriflex 16 BL.
Και τα ντοκιμαντέρ του BBC με αυτήν την υπέροχη μηχανή τα γυρίζανε ως επί το πλείστον.
Χαρά εγώ...

~~~

Που;

 

Και πάλι τίθεται η ερώτηση του γιατί να μας ενδιαφέρει η επιστήμη, η κοσμολογία, η αστρονομία, η φυσική; Η συνήθης απάντηση είναι ότι πιστεύουμε πως η γνώση αυτή δεν μπορεί να επηρεάσει ή να καλυτερεύσει την καθημερινή ζωή μας, και είναι κατά κάποιο τρόπο σπατάλη πολύτιμου χρόνου χωρίς αντίκρισμα. Η δεύτερη πιο ειδικευμένη απάντηση είναι ότι μάλλον δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε τις πληροφορίες που θα λάβουμε, επομένως δεν υπάρχει λόγος να προσπαθήσουμε.

Όσον αφορά το αν είναι σπάταλη χρόνου, τα ντοκιμαντέρ που υπάρχουν ελεύθερα στο YouTube, τα έγκυρα ντοκιμαντέρ από πραγματικούς επιστήμονες-δάσκαλους (δεν μιλάω για τις μπουρδολογίες που βάζουνε επιτήδιοι σαν δωλόματα για κλικ, που χάβει για διασκέδαση ο κόσμος) τα κατεβάζουν πολλά εκατομμύρια χρήστες επειδή θέλουν την γνώση αυτή. Παραδείγματος χάριν ένα και μόνο ντοκιμαντέρ σχετικά με τις Μοναδικότητες (Singularities), που ευφημιστικά ονομάζουμε Μαύρες Τρύπες, το οποίο παρουσίασε η επιστήμων Janna Levin μαζί με άλλους γνωστούς επιστήμονες, το κατέβασαν πάνω από δύο εκατομμύρια χρήστες σε εφτά μήνες που είναι διαθέσιμο δωρεάν.

Αναρωτιέμαι τι άραγε να «βλέπουν» αυτά τα εκατομμύρια άνθρωποι που να μην το «βλέπουν» εκείνοι που το θεωρούν σπατάλη χρόνου. Για μένα τουλάχιστον, και όλους τους γνωστούς μου και άγνωστους που βρίσκουν ενδιαφέρον και χαρά στην μάθηση, η γνώση των τελευταίων ανακαλύψεων και εξηγήσεων στην επιστήμη, την κοσμολογία, την αστρονομία, την φυσική, επηρεάζει άμεσα την καθημερινή μας ζωή επιτρέποντας μια κατανόηση του ποιοι, που και γιατί «είμαστε» η οποία μας δίνει μια χαρά, μια ευφορία, η οποία με την σειρά της μας οδηγεί σε διαφορετικές αισθήσεις, επιλογές, αποφάσεις, ηθική και πράξεις στην καθημερινή μας ζωή, που βελτιώνουν τις συνθήκες της καθημερινής μας ζωής, ακόμα και την ικανότητα να βγάζουμε περισσότερα χρήματα στο όποιο επάγγελμά μας, χρησιμοποιώντας τις αποφάσεις μας και τις επιλογές μας και τις καθημερινές μας πράξεις σοφότερα, με περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό μας και τις φυσικές μας ικανότητες (αντί να τα περίμενουμε όλα από κάποιον γέρο στον ουρανό και βόηθα Παναγιά μου να ψήσω πίτα στον Άγιο Φανούριο).

Επίσης, θα πρότεινα ότι όσο περισσότερο αφουγκράζεται κανείς που, ποιος και γιατί είναι, τόσο λιγότερο στρες έχει στην ζωή :-)

Είναι και αυτό που είπε ο Δαλάι Λάμα, ότι αν ένα πρόβλημα μπορεί να λυθεί δεν χρειάζεται να ανησυχείς και αν ένα πρόβλημα δεν  μπορεί να λυθεί δεν χρησιμεύει σε τίποτα το να ανησυχείς. Από την άλλη μεριά, όσο περισσότερα γνωρίζεις για την ύπαρξη, τόσο πιο ειδικευμένη ικανότητα έχεις να λύσεις ένα πρόβλημα, ή να αναγνωρίσεις ότι, και γιατί, δεν μπορεί να λυθεί.

Όσον αφορά το αν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την γνώση… η μόνη απάντηση είναι ότι φυσικά και μπορούμε, επειδή, οι ίδιοι οι επιστήμονες μας διδάσκουν ότι εκείνοι οι ίδιοι δεν πέφτουν στην παγίδα του να νομίζουν ότι αυτό που γνωρίζουν είναι σωστό, ή πλήρες, ή ότι όλοι το καταλαβαίνουν με τις ίδιες έννοιες/αισθήσεις, ή ότι το έχουν, οι ίδιοι, κατανοήσει στην πραγματική του συνοχή. Το τι καταλαβαίνει ο κάθε νους, είτε του επιστήμονα είτε του καθημερινού ανθρώπου, εξαρτάται από την άποψή του για το πλαίσιο της ίδιας του της ύπαρξης. Φυσικά όλοι καταλαβαίνουν κάτι, κάτι προσωπικό. Ο μόνος λόγος για τον οποίον δεν θα καταλάβαιναν κάτι, είναι αν η γνώση, έστω και η γνώση του συγκεκριμένου αντικειμένου, δεν τους ενδιέφερε. Αν ομως κανείς δεν ενφιαφέρεται για το που, γιατί και ποιος, ή ποια είναι... τότε πάμε σε άλλου παπά βαγγέλιο.

Σε όλες μου τις αναρτήσεις σχετικά με αυτά τα σκεπτικά, αντικείμενα και γνώση, συχνά επαναλαμβάνομαι παρουσιάζοντας διαφορετικές οπτικές γωνίες, ή πληροφορίες, ή μάλλον, επεκτείνομαι στο ίδιο θέμα δια μέσου διαφορετικών αναρτήσεων, και η σημερινή ανάρτηση επιχειρεί να προχωρήσει με αυτόν τον τρόπο σχετικά με το θέμα του τι είναι το Σύμπαν.

Όπως έχω προτείνει από διαφορετικές οπτικές γωνίες στο παρελθόν, πιστεύω ότι ο σημαντικότερος όρος τον οποίον πρέπει να κατανοήσουμε πριν εξετάσουμε οποιαδήποτε όψη ή οποιαδήποτε άποψη της κοσμολογίας και της φυσικής είναι το πλαίσιο, έννοια και ορισμός του όρου «Άπειρο». 

Τι ακριβώς σημαίνει «Άπειρο»; 

Κάτι χωρίς τέλος. Ο αριθμός ένα τρισεκατομμύριο έχει δώδεκα μηδενικά μετά από το ένα. Το άπειρο έχει μηδενικά που δεν σταματάνε ποτέ. Μπορείς να γράψεις ένα βιβλίο οκτακοσίων σελίδων με εκατοντάδες μηδενικά σε κάθε σελίδα, μπορείς να συνεχίσεις να γράφεις μηδενικά σε ένα ρολό χαρτί μέχρι το φεγγάρι, μέχρι τον πλανήτη Δία, μέχρι το κοντινότερό μας άστρο, μέχρι την άλλη μεριά του Γαλαξία (αυτό θα είναι ένα πολύ μακρύ ρολό χαρτί) και ακόμα δεν θα έχεις καν αρχίσει να γράφεις αρκετά μηδενικά για την παράσταση του απείρου.

Μια φορά κι' έναν καιρό, το 1920, ο Μαθηματικός  Έντουαρντ Κάσνερ ρώτησε τον ανιψιό του, που λεγόταν Μίλτον Σιρότα και ήταν εννέα χρονών, να σκεφτεί ένα όνομα για έναν αριθμό, τον οποίον ο Έντουαρντ είχε γράψει,  που ήταν το νούμερο ένα και εκατό μηδενικά (10.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000.000). Ο μικρός Μίλτον σκέφτηκε, σκέφτηκε, και απάντησε στον θείο Έντουαρντ να ονομάσει τον αριθμό: «Γκούγκολ» (Googol), που στα Αγγλικά έχει τον ήχο μια μωρουδίστικης λέξης. Ναι, η ιστοσελίδα εύρεσης πληροφοριών στο ίντερνετ, το αγαπητό μας Google, ονομάστηκε 78 χρόνια αργότερα σαν ένα παιγνίδι πάνω στην λέξη Googol, τον μαθηματικό όρο Googol, επειδή σημαίνει πολλές, πολλές, μα πολλές πληροφορίες. Και, ναι, ένα Googol δεν είναι τίποτα μπροστά στο άπειρο. Μάλιστα, είναι μαθηματικά σωστό να πούμε ότι οποιοσδήποτε αριθμός, από το 1 έως το Googol και παραπέρα, αντιπροσωπεύουν ακριβώς 0% του άπειρου.

Το Googol, λοιπόν είναι "1" και 100 μηδενικά.
Το Googolplex είναι "1" και ένα Googol μηδενικά.
Ένα τυπικό βιβλίο μπορει να έχει, ας πούμε, 400 σελίδες, όπου κάθε σελίδα να έχει 50 σειρές σε κάθε σελίδα με 50 μηδενικά σε κάθε σειρά. Χρειάζονται δέκα στην δύναμη του 94 τέτοια βιβλία για να γράψουμε ένα Googolplex. Όπου το Googolplex αναπαρίσταται ως 10 στην δύναμη 10 στην δύναμη 100. Ναι, το Googol και το Googolplex είναι αληθινοί, παραδεκτοί αριθμοί στην επιστήμη.
Και ούτε ο ένας ούτε ο άλλος αριθμός ξεκινάει καν να φτάσει το άπειρο.

Ιδού και μια σκέψη του Γερμανού μαθηματικού Γκέοργκ Κάντορ (1845-1918), τον δέκατο ένατο αιώνα:
Πάρτε αριθμούς, από το 1 έως το άπειρο:
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, κλπ., ως το άπειρο
Τώρα πάρτε μόνο τους ζυγούς αριθμούς μέχρι το άπειρο:
2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, κλπ., ως το άπειρο.
Αν και οι δύο σειρές αριθμών εχουν άπειρους αριθμούς η κάθε μία, η δεύτερη σειρά των αριθμών με τους ζυγούς μόνο αριθμούς, θα έχει πάντα τους μισούς αριθμούς από όσους θα έχει η πρώτη σειρά, όλων τον αριθμών, μονών και ζυγών.
Έτσι, ο κύριος Κάντορ απέδειξε ότι μπορούν να υπάρχουν «άπειρα» διαφορετικών μεγεθών, συγκριτικά μεταξύ τους.

Το πρόβλημα με το να προσπαθήσει κανείς να κατανοήσει το τι σημαίνει «Άπειρο» είναι ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος βραχυκυκλώνει, σταματά, κυριολεκτικά και δεν μπορεί να συλλάβει πραγματικά, καν, την έννοια. Ο εγκέφαλος μπορεί να εξηγήσει την έννοια, όπως την εξηγούμε εδώ, κάτι χωρίς τέλος, αλλά δεν έχει ο ανθρώπινος εγκέφαλος την υπολογιστική ικανότητα να αισθανθεί την έννοια αυτή, και να την «δει».

Ποιος είναι ο λόγος για τον οποίον είναι σημαντική η έννοια του απείρου στην κατανόηση του Σύμπαντος;

Η μεγαλύτερη και σημαντικότερη ερώτηση που κάνει η επιστήμη σχετικά με το Σύμπαν είναι το αν το Σύμπαν είναι Άπειρο, ή αν έχει τέλος. Δηλαδή, αν είναι απεριόριστο, ή περιορισμένο. Γνωρίζουμε ότι η ερώτηση δεν θα απαντηθεί ποτέ, όσο κα να προηχθούν ο πολιτισμός μας και η τεχνολογία μας, απλούστατα επειδή το Σύμπαν επεκτείνεται συνεχώς με ταχύτητα μεγαλύτερη της ταχύτητας του φωτός και δεν είναι δυνατόν να ταξιδέψουμε, ή να χρηνιμοποιήσουμε οποιοδήποτε τρόπο μέτρησης έτσι ώστε να φτάσουμε την επέκταση για να δούμε αν έχει όριο.

Όσο υπάρχουμε δηλαδή, εμείς, ο πολιτισμός μας και η επιστήμη μας, θα πρέπει να βρούμε άλλο τρόπο, θεωρητικό, να αποφασίσουμε ανθρωπομορφικά με την επιστήμη μας, το αν το Σύμπαν είναι άπειρο ή αν έχει όρια. Εν τω μεταξύ, το αν είναι άπειρο ή όχι το Σύμπαν έχει θεμελιώδεις επιπτώσεις στους νόμους της φυσικής, γι’ αυτό και η ερώτηση ισχύει και θα ισχύει.

Ένα παράδειγμα του πως μπορεί να αποδειχθεί κάτι το οποίο δεν μπορεί να αποδειχθεί εμπειρικά ή δια της παρατήρησης: Γνωρίζαμε ότι πρέπει να υπάρχουν μαύρες τρύπες αλλά επίσης γνωρίζαμε ότι δεν μπορούμε ποτέ να τις δούμε, να τις παρατηρήσουμε, ακριβώς επειδή καμία πληροφορία, ούτε φως, δεν δραπετεύει από αυτές. Αποδείξαμε λοιπόν την ύπαρξή τους παρατηροντας και καταγράφοντας την επιρροή τους στο περιβάλλον τους. Με τον ίδιο τρόπο, αν και δεν θα μπορέσουμε ποτέ να δούμε, να παρατηρήσουμε, αν το σύμπαν είναι άπειρο, χωρίς τέλος, πιθανόν να εφεύρουμε έναν παρόμοιο τρόπο να παρατηρήσουμε το φυσικό αποτέλεσμα ενός σύμπαντος που είναι άπειρο.

Σύμπαν, σημαίνει το Παν. Το παν που υπάρχει (ή που μπορει να υπάρχει). Η ερώτηση δηλαδή είναι αν το παν είναι άπειρο ή αν έχει όρια. Αν όμως το Σύμπαν έχει όρια, αν είναι «finite», εφ’ όσον έτσι θα είναι μια τρισδιάστατη σφαίρα, μια μπάλα, που περικλείει το παν, τα πάντα, τότε, που βρίσκεται αυτή η σφαίρα; Μέσα σε τι περικλείεται; Που; Σε αυτή την περίπτωση το πρώτο που πρέπει να αλλάξει είναι ότι αυτό που λέμε «Σύμπαν» πρέπει να αλλάξει προσδιορισμό και να το λέμε «το Σύμπαν μέσα στο οποίο ζούμε», το οποίο με την σειρά του βρίσκεται σε ένα άλλο, μεγαλύτερο Σύμπαν. Και εκείνο το μεγαλύτερο Σύμπαν μέσα στο οποίο βρίσκεται η περιορισμένη σφαίρα του Σύμπαντος στο οποίο ζούμε θα πρέπει να περικλείει και άλλα πάρα πολλά, ίσως άπειρα περιορισμένα Σύμπαντα, όχι μόνο το δικό μας (Multiverse Theory). Αν όμως είναι έτσι, τι είναι αυτό που μας απαγορεύει να θεωρήσουμε ότι και εκείνο το μεγαλύτερο Σύμπαν δεν περικλείεται σε έναν ακόμα μεγαλύτερο χώρο;

Άρα, είτε έτσι, είτε αλλιώς, είτε αλλιώτικα, επιστρέφουμε στο Άπειρο. Όσον αφορά το μέγεθος, τον χώρο.
Ένα Άπειρο επίπεδο, ή Άπειρο κλιμακωτό σε πολλά επίπεδα.

Όμως γνωρίζουμε ότι υπάρχουν δύο μεγέθη χώρου: ο χώρος στο μέγεθος που ζούμε, από μόρια (που αποτελούνται από άτομα) μέχρι πλανήτες, άστρα και γαλαξίες, όπου λειτουργούν οι νόμοι της φυσικής που γνωρίζουμε, βασισμένοι στην θεωρία της Ειδικής Σχετικότητας (πραγματεύεται χώρο και χρόνο, Άλμπερτ Άινστάιν, 1905) και της Γενικής Σχετικότητας (πραγματεύεται την βαρύτητα, Άλμπερτ Άινστάιν, 1915), και ο χώρος σε μεγέθη από άτομα και κάτω, η Κβαντική Μηχανική. 

Η επιστήμη έχει χωρίσει τον κόσμο του «μεγάλου» μεγέθους και τον κόσμο του «μικρού» μεγέθους σε δύο: Σχετικότητα και Κβαντική Μηχανική. Όμως ήδη γνωρίζουμε ότι οι θεωρίες της Σχετικότητας δεν συμβαδίζουν με τις θεωρίες της Κβαντικής Μηχανικής. Εφ’ όσον γνωρίζουμε ότι το Σύμπαν είναι «Ένα», από τα πολύ μικρά μεγέθη έως τα πολύ μεγάλα μεγέθη, γνωρίζουμε ότι η επιστήμη μας είναι ανεπαρκής και συνεχίζουμε να ψάχνουμε την μία «ενωτική» θεωρία η οποία ακόμα μας διαφεύγει. Ο Στήβεν Χώκινγ είχε ανακοινώσει ότι την ανακάλυψε αλλά δυστυχώς απεδείχθη ότι δεν το είχε καταφέρει ικανοποιητικά. 

Αν τα «μεγάλα» μεγέθη είναι ένα κτήριο, τότε τα «μικρά» μεγέθη είναι τα θεμέλια του κτηρίου. Άρα, τους νόμους που κυβερνούν το Σύμπαν από την τυχαία γέννησή του, δια της τυχαίας εξέλιξής του και της δομής του πρέπει να τους ψάξουμε στην Κβαντική μηχανική, την οποία ακόμα δεν κατανοούμε και δεν την γνωρίζουμε: έχουμε μόλις ξεκινήσει να την παρακολουθούμε και να την αναλύουμε.

Αυτό σημαίνει ότι όλες μας οι θεωρίες και νόμοι, το Μπιγκ Μπανγκ, Μαύρες Τρύπες, Σκουληκότρυπες στον χώρο και χρόνο, όλα όσα πιστεύουμε που βασίζονται στην σχετικότητα, μάλλον είναι λανθασμένα, ή, τουλάχιστον, παραπλανητικά, και η πραγματικότητα κρύβεται στην Κβαντική Μηχανική.

Βέβαια, ξεκινώντας από την υπόθεση του ότι αν το Σύμπαν δεν είναι άπειρο και περικλείεται σε έναν μεγαλύτερο χώρο, και έχοντας ανακαλύψει τον κόσμο των πολύ μικρών σωματιδίων με μεγέθη κάτω του ατόμου, των πρωτονίων, νετρονίων και ηλεκτρονίων, είμαστε αναγκασμένοι να ρωτήσουμε αν τα μεγέθη, και προς τα μεγάλα προς τα επάνω και προς τα μικρά προς τα κάτω, είναι …άπειρα. 

Και πάλι, ο ανθρώπινος οργανικός, βιολογικός εγκέφαλος, σαν τον υπολογιστή που είναι, τα σκέφτεται αυτά, περί άπειρου, και η φύση του είναι να ρωτήσει (να υπολογίσει) «γιατί». Γιατί, ποιος ο λόγος, με ποια λογική να χρειάζονται, να υπάρχουν, άπειρα κλιμακωτά επίπεδα μεγεθών. Γιατί γεννήθηκε το οτιδήποτε, ποιος ο λόγος της ύπαρξης; ήταν μόνος του ο θεός και ήθελε παρέα να παίζει; Ο υπολογιστής προσπαθεί να υπολογίσει. Ο εγκέφαλος θα ψάξει λογική εξήγηση. Ο εγκέφαλος θα απορρίψει το άπειρο για να μην αναγκαστεί να εργαστεί προς μια υπολογιστική κατεύθυνση την οποία δεν είναι φυσιολογικά δυνατόν να την φτάσει, και αν επέτρεπε ο εγκέφαλος στον εαυτό του να συνεχίσει την ανάλυση θα κατέληγε να εργαστεί τόσο δυναμικά που θα ξεκίναγαν αιμορραγίες ανάμεσα στα νευρώνια, όπου οι αιμορραγίες στον εγκέφαλο λέγονται ανεύρυσμα, το γνωστό και φίλτατο στην Ελληνική καθομιλουμένη «Εγκεφαλικό». Σε καμία άλλη κουλτούρα και γλώσσα δεν έχω ακούσει να χρησιμοποιούνται τόσο συνεχώς οι εκφράσεις εγκεφαλικό και σοκ. Στην κυριολεξία, στην καθομιλουμένη νεοελληνική γλώσσα και φολκλόρ: «μην ψάχνετε να κατανοήσετε το σύμπαν γιατί θα πάθετε εγκεφαλικό»!

Μιλάω πολύ σοβαρά. Θυμάστε από μερικές παραγράφους παραπάνω τον κύριο Γκεόργκ Κάντορ, τον Γερμανό μαθηματικό του 19ου αιώνα που εφηύρε την σκέψη ξεχωριστών απείρων διαφορετικών χωρητικοτήτων το κάθε ένα; Πέθανε σε σανατόριο για κατάθλιψη και πνευματικά προβλήματα που είχε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, μετά από μια ζωή σκεφτόμενος το άπειρο.

Άλλωστε, και οι Πυθαγόρειοι, οι ακόλουθοι του Πυθαγόρα, στην Αρχαία Ελλάδα, θεωρούσαν το Άπειρο ως γέννημα του «κακού», το απεχθάνονταν και το αποσιωπούσαν επειδή διέλυε την φιλοσοφία τους η οποία πήγαζε από τις μαθηματικές και γεωμετρικές εξισώσεις. Είναι γλυκόπικρο το γεγονός ότι οι εξισώσεις για να μετρήσει κανείς τις γωνίες τριγώνων που άφησαν τον Πυθαγόρα στην ιστορική θέση που κατέχει, είναι οι εξισώσεις που οι Πυθαγόρειοι χρησιμοποίησαν για να κατανοήσουν το Άπειρο, το οποίο δεν κατανόησαν και ως εκ τούτου το απέρριψαν.

...και καθώς σκεφτόμαστε το σύμπαν άπειρου χώρου μην ξεχάσουμε να σκεφτούμε και το σύμπαν άπειρου χρόνου.

Αν δεν πάθατε ακόμα εγκεφαλικό, και διαβάζετε ακόμα, ας ρωτήσουμε τι είναι αυτό που σας κάνει να πιστεύετε ότι η ταχύτητα με την οποία κυλά ο χρόνος στο σύμπαν είναι η ταχύτητα που αισθανόμαστε και κατανοούμε εμείς, με δευτερόλεπτα, λεπτά, ώρες, μέρες, μήνες, χρόνια, τα 80 περίπου χρόνια που υπάρχει ο καθένας μας και η καθεμία μας. Το σύμπαν δεν «αισθάνεται» χρόνο. Όλη η ύπαρξη του σύμπαντος, που εμείς λέμε ότι υπάρχει επί 13.800.000.000 δικά μας χρόνια, όσο χρόνο χρειάζεται ο πλανήτης μας για να πραγματοποιήσει 13.800.000.000 περιστροφές γύρω από τον ήλιο, για το σύμπαν μπορεί να είναι μια στιγμή λιγότερη από δευτερόλεπτο. Ιδίως μια και το σύμπαν δεν μετράει, δεν «αισθάνεται » δευτερόλεπτα. Γιατί μια περιστροφή γύρω από τον ήλιο να παίρνει έναν ανθρώπινο χρόνο αίσθησης, αντί να πηγαίνει σαν τις άκρες των φτερών ενός ανεμιστήρα; ή σαν την παρακάτω εικόνα που αναπαριστά τα ηλεκτρόνια ενός ατόμου τα οποία γυρνάνε τόσο γρήγορα γύρω από τον πυρήνα ώστε δεν μπορούμε να τα παρακολουθήσουμε και φαίνονται σαν φαντάσματα...

Τελικά υπάρχουν τέσσερεις πιθανότητες συνδυασμού της έννοιας του άπειρου στο Σύμπαν:

1. Περιορισμένος χώρος, περιορισμένος χρόνος,
2. Απεριόριστος χώρος, περιορισμένος χρόνος,
3. Περιορισμένος χώρος, απεριόριστος χρόνος,
4. Απεριόριστος χώρος, απεριόριστος χρόνος,

Στις τρεις πιθανότητες που συμπεριλαμβάνουν την λέξη Απεριόριστο (άπειρο) η απάντηση σε κάθε ερώτηση είναι πολύ περίεργη: Παραδείγματα: Πόσοι Γαλαξίες υπάρχουν; Άπειροι. Πόσοι ανεπτυγμένοι πολιτισμοί υπάρχουν; Άπειροι! Πόση απόσταση μεταξύ πολιτισμών; Άπειρη! (...εδώ ταιριάζουν οι σκέψεις του κυρίου Γκεόργκ Κάντορ σχετικά με ενότητες συγκριτικά διαφορετικών περιεχομένων μεγεθών του απείρου)

Και κάτι ακόμα: στις τρεις πιθανότητες που συμπεριλαμβάνουν την λέξη Απεριόριστο (άπειρο), το οποιοδήποτε σύνολο των οποιωνδήποτε γνώσεων έχουμε σε κάθε δεδομένη στιγμή ανάπτυξης ισούται με μηδέν. Επειδή, όπου παίζει το άπειρο η οποιαδήποτε μέτρηση δεν έχει συγκριτικό νόημα. Ούτε καν η ίδια η ύπαρξη.

Και ποτέ δεν πρόκειται να αποδείξουμε εμείς, ή οποιοδήποτε άλλο ανεπτυγμένο είδος ζωής, ποιος από τους τέσσερεις συνδυασμούς ισχύει. Αλλά θα μπορέσουμε μια μέρα να φτάσουμε σε κάποια αρκετά πειστική εκδοχή.

~~~

Ταξιδάκια στον χωροχρόνο.

Τώρα... Ας φτιάξουμε μια μηχανή που να ταξιδεύει στον χρόνο.
Σαν την χρονομηχανή του συγγραφέα H. G. Wells, ή το αυτοκίνητο DeLorean από την ταινία Back to the Future (1985) με τον Μάρτι ΜακΦλάη (Michael J. Fox) και τον Ντοκ Μπράουν (Christopher Lloyd).

Ας βάλουμε την DeLorean μας του ταξιδιού στον χρόνο στο Σύνταγμα, στην Αθήνα, δίπλα στον Άγνωστο Στρατιώτη, που για την πρακτική αυτού του πειράματος θα ονομάσουμε Άγνωστο Αστροναύτη, και ας μπούμε μέσα.

Ας ξεκινήσουμε τα πειράματά μας σεμνά, προγραμματίζοντας την μηχανή μας του χρόνου να μας ταξιδέψει στο παρελθόν, ένα δευτερόλεπτο πριν το τώρα.

Πατάμε το κουμπί. Πράγματι, βρεθήκαμε ένα δευτερόλεπτο στο παρελθόν.

Υπάρχει όμως ένα μικρό τόσο-δούλι προβληματάκι…

Η επιφάνεια της Γης περιστρέφεται από δυτικά προς τα ανατολικά με ταχύτητα 445 μέτρα το δευτερόλεπτο. Δηλαδή από τον Άγνωστο Αστροναύτη από όπου ξεκινήσαμε, ξαφνικά βρεθήκαμε ένα δευτερόλεπτο πίσω όταν η επιφάνεια της Γης ήταν 445 μέτρα δυτικά, και τώρα εμείς βρισκόμαστε στην Βασιλίσσης Σοφίας 23, Κολωνάκι, μπροστά στην Casa do Brasil.

Με το που συνειδητοποιήσαμε ότι λειτούργησε η μηχανή σωστά και πήγαμε ένα δευτερόλεπτο στο παρελθόν, το δευτερόλεπτο πέρασε ήδη, πίσω μας, ο χρόνος κυλά μπροστά, αλλά αντί να βρισκόμαστε στο Σύνταγμα από όπου ταξιδέψαμε στο παρελθόν τωρα είμαστε στην Βασιλίσσης Σοφίας.

Παρεμπιπτόντως, η ταχύτητα του ήχου είναι 343 μέτρα το δευτερόλεπτο, δηλαδή ένα σημείο στην επιφάνεια της Γης, η ίδια η επιφάνεια της Γης και η ατμόσφαιρα μαζί, που κινείται με ταχύτητα 445 μέτρα το δευτερόλεπτο, κινείται με ταχύτητα υπερηχητική, Μαχ 1,3. Τώρα καθώς διαβάζετε κινείστε με υπερηχιτική ταχύτητα προς την κατεύθυνση της ανατολής.

Τα επόμενα προβληματάκια…

Δεν κινείται μόνο η επιφάνεια της Γης, περιστρεφόμενη…
Η ίδια η Γη κινείται με ταχύτητα 30 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο γύρω από τον ήλιο,

Το ηλιακό μας σύστημα κινείται με 230 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο  γύρω από το κέντρο του Γαλαξία, και,

Ο Γαλαξίας κινείται με 580 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο στο σύμπαν,

Άρα, αν από το Σύνταγμα ταξιδέψετε ένα δευτερόλεπτο στο παρελθόν, θα βρεθείτε μέχρι και έως 840 χιλιόμετρα μακριά από τον πλανήτη Γη, ανάλογα με την κατεύθυνση της κάθε μίας από τις τέσσερεις διαφορετικές κινήσεις την στιγμή του ταξιδιού, έξω, στο διάστημα, στο σημείο όπου ήταν το Σύνταγμα όταν ξεκινήσατε το ταξίδι σας στο παρελθόν.

(Για αναφορά αποστάσεων, ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός έχει τροχιά ύψους μέσου όρου 415 χιλιόμετρα πάνω από την Γη, άρα το ταξιδάκι σας του ενός δευτερολέπτου στο παρελθόν θα σας αφήσει δυό φορές πιο μακριά από τον διαστημικό μας σταθμό)

Αν ταξιδέψετε ένα χρόνο στο παρελθόν, θα βρεθείτε 26,490,240,000 χιλιόμετρα μακριά από την Γη, οκτώ φορές μακρύτερα από την ακτίνα του ηλιακού μας συστήματος.

Αν αποφασίσετε να πάτε να συναντήσετε τον Χριστούλη πριν την σταύρωση, και ταξιδέψετε 1991 χρόνια στο παρελθόν, στο 33 της Κοινής Εποχής, θα βρεθείτε έξι έτη φωτός μακριά, μιάμισι φορά μακρύτερα της απόστασης από την Γη στο κοντινότερό μας άστρο.

Γι’ αυτό, αν σας έρθει ποτέ να φτιάξετε μηχανή του χρόνου, μην ξεχάσετε ότι εκτός από το ταξίδι στον χρόνο η μηχανή πρέπει να επιτελέσει επίσης και ταξίδι στον χώρο, ώστε να ακολουθήσει αντίστροφα στον χρόνο το στίγμα την Γης, και της Πλατείας Συντάγματος, απ' όπου ξεκινήσατε.

Ας το σκεφτούμε αυτό λίγο περισσότερο... Αν κατασκευάσουμε μια μηχανή που ταξιδεύει στον χρόνο, το οποίο οι θεωρείες της Σχετικότητας το επιτρέπουν, αλλά δεν προγραμματίσουμε την μηχανή να ταξιδέψει και στον χώρο, για να ακολουθήσει την θέση μας μεταθέτωντας την στο παρελθόν, τότε θα έχουμε κατασκευάσει μια μηχανή με την οποία να ταξιδέψουμε στο σύμπαν. Για να πάμε από την Γη στον πλανήτη Δία αρκεί να ταξιδέψουμε στο παρελθόν, και μάλιστα κάπου 12 λεπτά στο παρελθόν, και θα ειμαστε άμεσα στον Δία, ή οπουδήποτε στο Σύμπαν, και έτη φωτός μακριά, και το ταξίδι θα πάρει την στιγμή και μόνο που χρειάζεται η μηχανή για να ταξιδέψει στον χρόνο.

Την εικόνα την έφτιαξα στο Φώτοσοπ.

• Η κουκκίδα είναι η Αθήνα,
• Η κίτρινη κατεύθυνση είναι η περιστροφή της επιφάνειας της Γης,
• Η κόκκινη κατεύθυνση είναι η περιστροφή της Γης γύρω από τον Ήλιο,
• Η μπλε κατεύθυνση είναι η περιστροφή του Ήλιου γύρω από τον Γαλαξία,
• Η πράσινη κατεύθυνση είναι το ταξίδι του Γαλαξία στο Σύμπαν.
• Κάθε δευτερόλεπτο ταξιδεύετε στο Σύμπαν προς τέσσερεις διαφορετικές κατευθύνσεις ταυτόχρονα, με συσσωρευόμενες ταχύτητες, με τελική κατεύθυνση ανάλογα με το που βρίσκεται το στίγμα σας στην σφαίρα της Γης και το που βρίσκεται η Γη στην ελλειπτική τροχιά της γύρω από τον Ήλιο, και που βρίσκεται ο Ήλιος στην τροχιά του γύρω από το κέντρο του Γαλαξία την στιγμή που ταξιδέψατε στον χρόνο.
  Τώρα που καθόσαστε σε μια καρέκλα και τα διαβάζετε αυτά νομίζετε πως είστε ακίνητοι;
  Το διαστημόπλοιό μας, το διαστημόπλοιο Γη, δεν σταματά ποτέ.
  
  

Πρόσθεση, δυό βδομάδες αφού έγραψα την παραπάνω ενότητα, ότι μια μηχανή του χρόνου πρέπει να ταξιδέψει όχι μόνο στον χρόνο αλλά και στον χώρο, ωστε αφού ταξιδέψετε στον χρόνο να βρεθείτε στο ίδιο σημείο του χώρου από όπου ξεκινήσατε, και πριν δημοσιευτεί η ανάρτηση αυτή, τώρα (στο τώρα μου αυτή τη στιγμή που γράφω, όχι στο δικό σας τώρα που με διαβάζετε) παρακολουθώ ένα επιστημονικό πρόγραμμα σε βίντεο, δυόμισι η ωρα το πρωί, ένα πρόγραμμα σχετικά με τον χωροχρόνο, και είπαν ακριβώς αυτό που έγραψα παραπάνω! Η αντίδρασή μου δεν ήταν να πω, γαμώτο, το σκέφτηκαν πριν από εμένα, αλλά χάρηκα και άρχισα να μιλάω στην οθόνη μου και να λέω Ναι! Ναι! ευχαριστώ! (μου έχει συμβεί αυτό κάμποσες φορές για διάφορες σκέψεις που είχα ανά τα χρόνια και δεν ήξερα αν είναι σωστές μέχρι που τις άκουσα να τις λένε άλλοι). Σταμάτησα το βίντεο και ήρθα να σας το πω. Και τώρα θα συνεχίσω το βίντεο. :-) Η υπόλοιπη ανάρτηση παρακάτω είναι ήδη γραμμένη από πριν.

~~~

Όταν βλέπουμε το άρμα του θεού Απόλλωνα, τον ήλιο, να ανατέλλει και να σηκώνεται από την ανατολή, και να προχωράει στον ουρανό τρέχοντας πάνω από τα σύνεφα, και να δύει στην δύση πάνω από την επίπεδη Γη, είναι δύσκολο να πείσουμε τον εαυτό μας ότι δεν γυρνάει ο ήλιος γύρω από την Γη και ότι είμαστε επιβάτες του σφαιρικού Διαστημοπλοίου Γη... και ότι κινούμαστε με 840 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο προς τέσσερεις διαφορετικές κατευθύνσεις ταυτόχρονα. Και ότι το διαστημόπλοιό μας είναι τόσο, μα τόσο εύθραυστο.

~~~

Γαλαξίες

• Ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας,  στο κέντρο, φαίνεται ανάμεσα στα άστρα του δικού μας Γαλαξία,
• Aπέχει δυόμισι εκατομμύρια έτη φωτός από εμάς,
• Eιναι δυό φορές μεγαλύτερος από τον δικό μας Γαλαξία,
• Δηλαδή εκείνοι βλέπουν τον δικό μας Γαλαξία 50% μικρότερο από όπως βλέπουμε εμείς τον δικο τους.
• Ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας κινείται κατά πάνω μας με 320 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο,
• Ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας και ο δικός μας Γαλαξίας θα συγκρουστούν σε περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια,
• Δύο περίπου δισεκατομμύρια χρόνια μετά την πρώτη επαφή θα γίνουν οι δύο Γαλαξίες ένας.

Παρακάτω, οκτώ εικόνες του πως θα φαίνεται από την επιφάνεια της Γης η συνέχεια αυτή,
κατά τα επόμενα 7 δισεκατομμύρια χρόνια:

Στο πρώτο καρέ, το κόκκινο βέλος δείχνει τον Γαλαξία της Ανδρομέδας στον ουρανό σήμερα,
με μέρος του δικού μας Γαλαξία όπως τον βλέπουμε σήμερα:

• Παραδόξως, σχεδόν κανένα από τα περίπου 100-400 δισεκατομμύρια άστρα (και οι πλανήτες τους) του Γαλαξία μας και τα περίπου ένα τρισεκατομμύριο άστρα (και οι πλανήτες τους) της Ανδρομέδας, δεν πρόκειται να συγκρουστούν μεταξύ τους (κατά πάσα πιθανότητα).
• Θα περάσουν στον κενό χώρο του διαστήματος ανάμεσά τους.
• Μην ξεχνάμε ότι αν αναπαραστήσουμε τον Ήλιο μας και το κοντινότερό μας άστρο το Άλφα Κένταυρος σαν δύο τελείες σε ένα κομμάτι χαρτί, στην συγκριτική αυτή κλίμακα μεγέθους των άστρων, το καθένα, που είναι μια τελεία από στυλό σε χαρτί, η απόσταση μεταξύ των δύο τελειών (των δύο άστρων) είναι (σε αυτή την κλίμακα) 13,6 χιλιόμετρα (η πραγματική απόσταση μεταξύ τους είναι 4,2 έτη φωτός, 39.735.360.000.000 χιλιόμετρα). Πάρτε μια κόλλα χαρτί και βάλτε μια τελεία με ένα στυλό Μπικ στη μέση και αφήστε το χαρτί στο Σύνταγμα, αναπαριστώντας τον Ήλιο μας. Το άλλο χαρτί με την τελεία που αναπαριστά το κοντινότερό μας άστρο πρέπει να το εναποθέσετε κάπου μετά την πλατεία Γλυφάδας προς την Βούλα. Υπάρχει περισσότερο από αρκετός άδειος χώρος ανάμεσά τους για να περάσουν τα άστρα του γαλαξία της Ανδρομέδας. Βέβαια η βαρύτητα του καθενός θα παίξει παιγνίδια και τροχιές και αποστάσεις θα αλλάξουν, αλλά (κατά πάσα πιθανότητα) δεν θα συγκρουστεί κανένα με το άλλο.
• Αλλά, οι δύο υπερ-μαζικές Μαύρες Τρύπες στο κέντρο του κάθε Γαλαξία, που κινούν τα άστρα γύρω τους θα καταβροχθίσουν η μία την άλλη δημιουργώντας μια υπερ-υπερ-μαζική Μαύρη Τρύπα σαν κέντρο του καινούργιου υπερ-Γαλαξία.
  - Η διάμετρος της Μαύρης Τρύπας στην μέση του γαλαξία μας είναι 23.600.000 χιλιόμετρα.
  - Η διάμετρος της Μαύρης Τρύπας στην μέση της Ανδρομέδας είναι κατά πολύ μεγαλύτερη από την Μαύρη Τρύπα στο κέντρο του δικού μας γαλαξία.
  - Η μεγαλύτερη Μαύρη Τρύπα στο σύμπαν που είναι γνωστή στην επιστήμη μας, πολύ, πολύ μακρυά από εμάς, έχει διάμετρο 235.289.739.355 χιλιόμετρα. Για σύγκριση, η τροχιά του Πλούτωνα εχει διάμετρο 5.910.000.000 χιλιόμετρα, δηλαδή η μεγαλύτερη μαύρη τρύπα για την οποία γνωρίζουμε είναι 40 φορές μεγαλύτερη από όσο είναι το ηλιακό μας σύστημα μέχρι την τροχιά του Πλούτωνα.

Τι συμβαινει όταν δυό Μαύρες Τρύπες συναντούνται...
Αλληλοκαταβροχθίζονται.
Ψηφιακές αναπαραστάσεις:

Merging Black Holes

Event Horizon and Accretion disk of a Black Hole

• Φυσικά, όλο αυτό το γεγονός έχει μηδενικό μέγεθος και σημασία σε ένα Άπειρο Σύμπαν.
• Οποιεσδήποτε μετρήσεις σε ένα Άπειρο Σύμπαν ισχύουν μόνο τοπικά, σχετισμένες με το άμεσο περιβάλλον μιας περιοχής του Σύμπαντος, ας πούμε τον Γαλαξία μας, ή την τοπική ομάδα Γαλαξιών, και όχι στο Άπειρο Σύμπαν σαν Ένα Όλο.

Πραγματική ραδιοφωτογραφία, 11 Απριλίου 2017,
της υπερμαζικής Μαύρης Τρύπας στο κέντρο του γαλαξία Messier 87, απόσταση από εμάς: 53,49 έτη φωτός.
Ή, με σωστότερη έκφραση:
Αυτή είναι ραδιοφωτογραφία της επίδρασης/αποτελέσματος της ύπαρξης της Μαύρης Τρύπας στο περιβάλλον της,
δημιουργωντας το δίσκο επικάθησης (Accretion) γύρω της,
καθώς ότι υπάρχει γύρω της πέφτει προς αυτήν.

Φωτογραφία από το τηλεσκόπιο Χαμπλ του γαλαξία Messier 87.

Εν τω μεταξύ, αν το Σύμπαν μας είναι περιορισμένου χώρου, και όχι άπειρου χώρου, και το Σύμπαν μας είναι μια φούσκα ανάμεσα σε τρισεκατομμύρια, ή άπειρες, άλλες φούσκες Συμπάντων περικλειόμενες σε ένα μεγαλύτερο υπερ-Σύμπαν (Multiverse), τότε οι φούσκες αυτές, ένα Σύμπαν η κάθε μια, πιθανότατο να είναι μια Μαύρη Τρύπα (η κάθε μια), οπότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι ζούμε στο εσωτερικό μιας Μαύρης Τρύπας το οποίο εσωτερικό της Μαύρης Τρύπας το εκλαμβάνουμε σαν το Σύμπαν μας μέσα στο οποίο ζούμε (και το παρατηρούμε σκεπτόμενοι, άρα «υπάρχουμε», στην δική μας αντίληψη, και μόνο στην δική μας αντίληψη).

Μαύρη Τρύπα ονομάζουμε μια Μοναδικότητα (Singularity) όπου το πηγάδι της Βαρύτητας απέκτησε Άπειρη τιμή κατά την κατάρρευση μάζας και τίποτα δεν μπορεί να δραπετεύσει από εκεί, ούτε καν το Φως (φωτόνια). Ένα πολύ πραγματικό φαινόμενο, ήδη παρατηρημένο, το οποίο τώρα αρχίζουμε να υποθέτουμε ότι έχει τα θεμέλιά του, δημιουργίας και λειτουργίας, στον Κβαντικό κόσμο και όχι σε εκείνον της Σχετικότητας. Το εσωτερικό μιας Μαύρης Τρύπας είναι, όσον αφορά το δικό μας Σύμπαν, άδειο.

Η Μαύρη Τρύπα δεν είναι τρύπα και δεν είναι μαύρη. Αποκαλούμε το φαινόμενο αυτό Μαύρη Τρύπα, έτσι, χαϊδευτικά. Είναι ένα σημείο όπου η βαρύτητα έφτασε τιμή άπειρη. Η βαρύτητα δεν είναι δύναμη, όπως είχε προτεινει ο Νεύτων, αλλά κοιλότητα, καμπυλότητα του χώρου που την προκαλεί μια οποιαδήποτε μάζα γύρω της, όπως πρότεινε ο Άινστάιν και το αποδεικνύει η επιστήμη συνεχώς από τότε. Όταν μια μάζα, παραδείγματος χάριν ένα πολύ μεγάλο και βαρύ αστρο στο οποίο έχει ξενικήσει εσωτερική κατάρρευση (implosion) επειδή εξαντλήθηκε το καύσιμο υδρογόνο του, θα φτάσει τιμή άπειρη και εξαφανίζεται αλλά παραμένει η καμπυλώτητα του χώρου, δηλαδή η άπειρη βαρύτητα.

Όλες οι πληροφορίες και υποθέσεις της ανάρτησης αυτής δεν είναι θέσφατα ούτε οργασμικές φαντασιώσεις: είναι ακριβώς το τι δέχεται σήμερα η έγκυρη επιστήμη, φυσική και κοσμολογία, από το MIT, CalTech, NASA, κλπ. Άνθρωποι όπως οι Kip Thorne, Stephen Hawking, Richard Feynman, Janna Levin, και τόσοι άλλοι πραγματικοί επιστήμονες του σήμερα.

Κατά τους δέκατο έβδομο και δέκατο όγδοο αιώνες οι μεγάλοι σκεπτόμενοι επιστήμονες της εποχής εκείνης πίστευαν ότι το Σύμπαν μας μεταξύ των άστρων είναι γεμάτο με μια ύλη, σαν ατμόσφαιρα, που ονόμαζαν Αιθέρα. Δεν ανακαλύφτηκαν καν Γαλαξίες μέχρι τα μέσα του Εικοστού Αιώνα. Ίσως, τρεις-τέσσερεις αιώνες στο μέλλον, μετά από το σήμερα, αν επιζήσουμε σαν είδος, η διαφορά γνώσης από σήμερα μέχρι τότε να είναι όπως η διαφορά μεταξύ της κοσμολογικής γνώσης του δέκατου έβδομου αιώνα συγκρινόμενη με την σημερινή.

~~~

Η κληρονομιά των Πυθαγόρα και Αρίσταρχου από την Σάμο, Ερατοσθένη στην Κυρήνη και Αλεξάνδρεια, της Υπατίας στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, των Αράβων μαθηματικών και αστρονόμων, του Πέρση ποιητή και αστρονόμου Ομάρ Καγιάμ, του Ιταλού Τζιορντάνο Μπρούνο, των Κέπλερ, Γαληλέο Γαληλέι, Κοπέρνικου, Νεύτωνα, Άισντάιν, Χώκινγκ… και τόσων άλλων. Τόσων άλλων που είναι ελάχιστοι σε σύγκριση με τους αριθμούς των ανθρώπων που δεν τα σκέφτονται αυτά και δεν τους ενδιαφέρουν, ή τα αποδίδουν σε θεούς και δαίμονες. Αλλωστε, τα ακατανόητα από εμάς, και το άπειρο, είναι ευκολότερο, βολικότερο και ποιο καθησυχαστικό να τα προσωποποιούμε με μια ανθρωπομορφική αναπαράσταση Θεού. 

~~~

Θα μπορούσε όμως να βρει το θάρρος να πει κανείς, και η επιστήμη είναι σίγουρη γι' αυτό, ότι ο μόνος λόγος και προορισμός της αυτοσυνειδητοποιημένης σκεπτόμενης ζωής είναι η συλλογή γνώσης και η κατανόηση της γνώσης. Ότι ο (εντελώς τυχαίος) φυσικός προορισμός του ίδιου του Σύμπαντος είναι η αυτογνωσία του Σύμπαντος. Αυτόνομες ενότητες δισεκατομμυρίων, δισεκατομμυρίων ατόμων (εμείς ο καθένας μας, φερ' ειπείν) που συλλογίζονται το τι είναι άτομο και από που προήλθε.

Η κατανόηση των εννοιών και σημασιών που επιτρέπει η ανακάλυψη και σπουδή της γνωσης σε ένα σύμπαν τυχαίο όπου εμείς είμαστε η αυτοσυνειδητοποίησή του, γεννά τόση δύναμη και ομορφιά μέσα μας που δεν περιμέναμε ότι την έχουμε. Τόση ανάταση, όταν κατανοήσουμε την θέση μας, όπου μόνο εμείς έχουμε την ευθύνη των σκέψεων και των πράξεών μας, στο να επεκτείνουμε τις γνώσεις μας και την αντίληψή μας.

Και δεν θα ήταν τότε καθόλου εκτός λογικής να πει κανείς ότι η συνεχής εκμάθηση, θεωρητικά, είναι απεριόριστη. Άπειρη. Αρα, μη εφικτή.

Το να προσπαθούμε όμως, δεν βλάπτει. 

...ας το επαναλάβω αυτό:
Το να προσπαθούμε όμως, δεν βλάπτει.

~~~