Οργή

 

Οργή. Λύσσα. Μανία. Μαίνομαι --για τη Ζωή, την Ύπαρξη. 

 

Do not go gentle into that good night Dylan Thomas, 1914-1953 Do not go gentle into that good night, Old age should burn and rave at close of day; Rage, rage against the dying of the light. Though wise men at their end know dark is right, Because their words had forked no lightning they Do not go gentle into that good night. Good men, the last wave by, crying how bright Their frail deeds might have danced in a green bay, Rage, rage against the dying of the light. Wild men who caught and sang the sun in flight, And learn, too late, they grieved it on its way, Do not go gentle into that good night. Grave men, near death, who see with blinding sight Blind eyes could blaze like meteors and be gay, Rage, rage against the dying of the light. And you, my father, there on the sad height, Curse, bless, me now with your fierce tears, I pray. Do not go gentle into that good night. Rage, rage against the dying of the light.

Μην πας μ' ευγένεια μέσ' την καλή νύχτα Ντύλαν Τόμας, 1914-1953 Μην πας μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα, Τα γηρατειά θα έπρεπε να φλέγονται και να ουρλιάζουν στο κλείσιμο της μέρας, Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Αν και σοφοί προς το τέλος τους γνωρίζουν ότι το σκοτάδι είναι πρέπον, Επειδή τα λόγια τους αστραπή δεν δίχασαν Δεν πηγαίνουν μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα. Καλοί άνθρωποι, με το τελευταίο κύμα νά 'χει περάσει, κλαίνε τ' ότι Οι ασθενικές πράξεις τους μπορεί νά 'χαν χορέψει σ' ένα καταπράσινο κόλπο, Μαίνονται, μαίνονται κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Ατρόμητοι άνθρωποι που έπιασαν και τραγούδησαν τον ήλιο εν πτήσει, Και μαθαίνουν πολύ αργά ότι τον θρηνούσαν στον δρόμο του, Δεν πηγαίνουν μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα. Σοβαροί άνθρωποι, δίπλα στον θάνατο, που βλέπουν με εκτυφλωτική όραση Μάτια τυφλά θα μπορούσαν να φλέγονται σαν μετεωρίτες, και να είναι χαρούμενα Μαίνονται, μαίνονται κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Και εσύ, πατέρα μου πάνω στο θλιβερό ύψωμα, Προσεύχομαι να με καταραστείς, ευλόγησέ με τώρα με τα μανιώδη σου δάκρυα. Μην πας μ' ευγένεια μεσ' την καλή νύχτα. Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει. Απόδοση στα Ελληνικά: Δημήτρης O Ουαλός  Dylan Thomas το έγραψε το 1947, 33 χρονών, όταν είχε επισκεφτεί την Φλωρεντια. Πέθανε 39 χρονών στην Νέα Υόρκη. Είμαι ικανοποιημένος με αυτή μου την απόδοση, με αλλαγές σε τρεις στοίχους στις 26 Απριλίου, με την συμβολή του φίλου Jolly Roger (στα σχόλια) Διαβάστε τις δυό-τρεις διαφορετικές υπάρχουσες μεταφράσεις, και πείτε μου. Το θέμα είναι να δώσουμε στον Ελληνικό νου τον νου του Dylan Thomas. Όχι να γράψουμε αυτό που αρέσει σ' εμάς, στα Ελληνικά.

Το πρωταρχικό συναίσθημα του ποιήματος "Do Not Go Gentle Into That Good Night" είναι ότι η ζωή είναι πολύτιμη και πρέπει να παλεύουμε για αυτήν σε κάθε βήμα. Ο ομιλητής του ποιήματος προσφέρει μια εικόνα για το πώς να αντιμετωπίσουμε τον θάνατο με αξιοπρέπεια και μαίνος και όχι με παραίτηση, πιστεύοντας ότι οι άνθρωποι πρέπει να «φλέγονται με οργή» καθώς πλησιάζει ο θάνατος, μαίνος ενάντια στην επιβολή του τέλους.

Ένα ποίημα που στην επιφάνειά του πραγματεύεται το πως αντιμετωπίζει κανείς τον θάνατο, το τέλος της ύπαρξης, όπως τόσα άλλα λογοτεχνήματα, συμπεριλαμβανομένου φυσικά του Μονόλογου του Πρίγκηπα της Δανιμαρκίας, του ονομαζόμενου Άμλετ. Όμως, πραγματικά αριστουργήματα της λογοτεχνίας, της καλής τέχνης του μαστορέματος του λόγου, διαθέτουν, για μας τους αναγνώστες βαθύτερα επίπεδα, περισσότερες διαστάσεις που οδηγούν και σε διαφορετικές ερμηνείες της ανθρώπινης αφήγησης. Στην προκειμένη περίπτωση του ποιήματος του Ντύλαν Τόμας ή του Άμλετ του Σαίξπηρ δεν είναι απαραιτήτως και αποκλειστικά ο θάνατος.

Ο Μονόλογος του Άμλετ, παραδείγματος χάριν, στην επιφάνεια είναι μια σειρά ερωτήσεων σχετικά με το αν τα συμπεράσματα οδηγούν στην αυτοκτονία. Όμως οι λόγοι και παραδείγματα που παρουσιάζονται στην αυτοανάλυση του Πρίγκηπα που κρατά το μαχαίρι, είναι παραδείγματα και λόγοι κοινωνικοί, όχι απαραίτητα προσωπικοί, άρα είναι ισάξια, και σε βαθύτερο επίπεδο εξ’ ίσου πιθανόν ότι ο Μονόλογος δεν πραγματεύεται αυτοκτονία αλλά κοινωνική επανάσταση, καθώς απαγγέλλεται το 1601 σε ένα ακροατήριο στην μέση του Λονδίνου κάτω από την μύτη της Ελισάβετ της Πρώτης και της κυβερνητικής οργάνωσης της Αυλής και των Ευγενών.

Το συνταρακτικό ποίημα του Ντύλαν Τόμας είναι γνωστό από τον στοίχο που όλοι γνωρίζουν: Rage, rage against the dying of the light. Ένας στοίχος σχεδόν αδύνατον να αποδοθεί στην Ελληνική ψυχή η οποία διαμορφώνει τις αισθήσεις της μέσω μιας γλώσσας διαφορετικής από τα Αγγλικά.

Το λεξικό μεταφράζει την λέξη rage ως οργή, μανία, λύσσα, θυμός, μαίνος, μαίνομαι. Η αίσθηση που φέρνει η λέξη rage στον αγγλόφωνα νου δεν έχει όμως μια αντίστοιχη Ελληνική λέξη που να φέρνει ακριβώς την ίδια αίσθηση στον Ελληνόφωνα νου. Επίσης, rage μπορεί να είναι όχι μόνο ουσιαστικό αλλά και ρήμα. Ρήμα, μάλιστα, στην προστακτική. Στα Ελληνικά, πως μετατρέπει κανείς την οργή σε ρήμα στην προστακτική; Οργίσου; Να οργίζεσαι; Να οργίζεστε; Η οργή σαν ρήμα δεν είναι αυτό που αποδίδεται από το rage στα Αγγλικά. Κοντύτερο, και σχεδόν ταυτόσημο είναι το ρήμα μαίνομαι, με προστακτική, να μαίνεσαι.

Η αδυναμία ουσιαστικής απόδοσης από μια γλώσσα σε άλλη είναι οδός διπλής κατευθύνσεως. Δεν μου φεύγει ποτέ από το μυαλό, και τραβάω τα μαλλιά μου, με το πως η τελευταία φράση της Αναφοράς στον Γκρέκο του Καζαντζάκη, Παππού, καλώς σε βρήκα, μεταφράστηκε στα Αγγλικά ως Grandfather hello (αντί, ας πούμε, Grandad, I finally found you, ή περισσότερο ειδικευμένα: Grandad, it's a blessing to have finally found you). Η έκφραση Καλώς σε Βρήκα, απλά δεν μεταφράζεται στα Αγγλικά παρά, ίσως, μόνο περιφραστηκά.

Ο άλλος στοίχος του ποιήματος του Ντύλαν Τόμας τον οποίον θυμούνται όλοι είναι Do not go gentle into that good night, που είναι και ο τίτλος του ποιήματος. Σε αυτόν τον στοίχο υπάρχει ένα γλωσσικό λάθος που έγινε επίτηδες, ποιητική αδεία. Έπρεπε να λέει «gently» (ευγενικά), γιατί λοιπόν λέει «gentle» (ευγενής, ήπιος, απαλός, πράος, ελαφρός); Εννοεί όχι την συμπεριφορά αλλά την διάθεση. Και, γιατί χρησιμοποιεί δύο λέξεις «good night» αντί για την μία λέξη «goodnight»; Εννοεί όχι το τέλος αλλά την επομενη κατάσταση. Η νύχτα είναι «καλή» με την έννοια του απόλυτου μηδενισμού του φωτός. «Good», ως απόλυτη. Δεν είναι μια ευχή, η ευχή του «καληνύχτα» αλλά η αντιμετώπιση μιας κατάστασης και η απόρριψη της κατάστασης.

Απόρριψη που οδηγεί στο κάλεσμα να παλέψουμε, οργισμένοι, ενάντια σε μια κατάσταση έστω και αν δεν μπορούμε να την αλλάξουμε ή τελκικά να την αποφύγουμε. Και, γνωρίζοντας ότι είμαστε αδύναμοι εναντίων της, παρ’ όλα αυτά να παλέψουμε, να μην παραδοθούμε στον θάνατο καθώς πεθαίνουμε.

Rage, rage against the dying of the light: ενάντια στο dying, λέξη η οποία εννοεί την διαδικασία του θανάτου, του σβησίματος του φωτός. Οργή, μαίνος, ενάντια στην διαδικασία καθώς συμβαίνει. Η έννοια της οργής και μάχης κατά της διαδικασίας αυτής καθ’ αυτής, αντί με το αποτέλεσμα. Έχει ριζική σημασία αυτό στο ποίημα.

Ο τίτλος του ποιήματος είναι ο στοίχος «Do not go gentle into that good night», φράση την οποία απέδωσα στα Ελληνικά ως «Μην πας μ' ευγένεια μέσ' την καλή νύχτα». Οι υπάρχουσες μεταφράσεις δεν το έχουν αποδώσει έτσι. Το απέδωσαν εντελώς διαφορετικά, με την Ελληνική κατανόηση γλώσσας και σκέψεων χωρίς να ενδιαφέρονται τόσο για το τι εννοούσε στον νου του ο Dylan Thomas όσο για το πως ακούγεται ωραία και ποιητικά στα Ελληνικά. Το ίδιο και με τον τόσο σημαντικό στοίχο «Rage, rage against the dying of the light» τον οποίον απέδωσα ως «Να μαίνεσαι, να μαίνεσαι κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει». 

Μια από τις Ελληνικές μεταφράσεις του «Do not go gentle into that good night» είναι «Αβρός μην πας στη νύχτα την καλή» και του «Rage, rage against the dying of the light», «Οργή, οργή για του φωτός την εκπνοή». Προσωπικά, τις μεταφράσεις αυτές τις αισθάνομαι σαν γλυκανάλατες ποιητικές προσποιήσεις που χάνουν εντελώς τα ωμά ένστικτα και τα αντικείμενα τα οποία προσπαθεί να αφυπνίσει και να προσδιορίσει ο ποιητής.

«Rage» όπως φρασεολογείται στο ποίημα είναι, όπως ήδη πρότεινα παραπάνω, ρήμα σε προστακτική (όταν το διαβάσει κανείς με αγγλόφωνα νου). Όχι ουσιαστικό όπως το αποδίδουν οι άλλες Ελληνικές μεταφράσεις. Όπως το απέδωσα στην Ελληνική μου απόδωση στην αρχή της ανάρτησης είναι ρήμα που παίρνει αυτό που εννοείται από το αντικείμενο της κάθε στροφής.

~~~

Όσον αφορά μια άλλη πτυχή, το παράδειγμα του Άμλετ που έδωσα φερ' είπείν, ποιές είναι οι πιθανότητες το ποίημα του Ντύλαν Τόμας να πραγματεύεται σε ένα βαθύτερο και τρισδιάστατο επίπεδο κάτι πέρα από τον θάνατο, κάτι διαφορετικό;

Την απάντησή μου σε αυτό το ερώτημα την έδωσα κατά σύμπτωση, αυθόρμητα, σε μια από τις πολλές μας συζητήσεις με την Μαργαρίτα.

Η Μαργαρίτα και εγώ μιλάμε μεταξύ μας στα Αγγλικά. Είναι η δική μας γλώσσα με την οποία γνωριστήκαμε και αναγνωριστήκαμε, από την αρχή, 16 χρόνια τώρα. Δεν μιλάμε λέξη Ιταλικά ή Ελληνικά μεταξύ μας, παρ' όλο που και η Μαργαρίτα έμαθε Ελληνικά και εγώ Ιταλικά, εκτός από το ότι αυτοαποκαλούμαστε «agapi mou», και λέμε και «ciao (τσάο) agapi mou».

Συζητούσαμε το ότι η Μαργαρίτα φοβάται μήπως με τον καιρό «κλείνομαι» από την ζωή, εισερχόμενος βαθύτερα μέσα στην Εστία μας και την ύπαρξή μας, σαν ψυχική αντίδραση, συνέπεια του θανάτου του Costas μας, που πέταξε προς την δύση πριν τριάμισι χρόνια. Στην συζήτηση πρότεινα ότι, εφ' όσον η υπέροχη σφαίρα των τριάντα χρόνων και ενός μηνός της ολοκληρωμένης ύπαρξης του Costas υπάρχει μέσα μου ατόφια, ζωντανή και εκτός χρόνου, και δεν αισθάνομαι ότι με επηρεάζει προς τέτοια κατεύθυνση, πιθανόν να υπάρχει επίσης και κάποια άλλη πραγματικότητα στην οποία να αντιδρούμε και οι δύο. Της θύμισα ότι και οι δύο λέμε, εκείνη σ' εμένα κι' εγώ σ' εκείνη, συνεχώς, επί πολύ περισσότερο από τέσσερα χρόνια τώρα, και είμαστε απόλυτα σύμφωνοι πως ο κόσμος κατρακυλάει τσουλήθρα συλλογικά προς την άγνοια, την ηλιθιότητα, την αμορφωσιά, τον εγωισμό, τον φασισμό, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό, την ιδιωτικότητα…  το σκοτάδι. Πως κάποιοι άνθρωποι στην Ιταλία, στην Ελλάδα, στην Αγγλία, στην Αμερική, που γνωρίζουμε και αγαπάμε χρόνια και χρόνια τώρα, κάνουνε τα μυαλά τους κου-κου και αλλάζουν ως χαρακτήρες καταλήγοντες δισδιάστατες καρικατούρες…

Και της θύμισα πως πάντα λέω ότι θρηνώ το γεγονός του ότι μεγαλώνοντας εγώ τις δεκαετίες των ’60 και των ’70, και εκείνη γεννημένη το '70, ποτέ, ούτε σε εφιάλτες, δεν είχαμε φανταστεί ότι ο κόσμος στα αργότερά μας χρόνια θα είχε καταλήξει στην χαβούζα στην οποία τον βλέπουμε τώρα να κολυμπάει καθώς νωχελικά δέχεται την καλή νύχτα.

Και… συνέχισα την εξήγησή μου λέγοντας ότι και βέβαια αισθάνομαι μια υποβόσκουσα και συνεχή οργή, όχι για το ότι δεν έχουμε πια μπροστά μας τον Costas μας, που πήγε στον χωροχρόνο πριν από μας (του έχω θυμώσει γι' αυτό), αλλά για το που, σε τι χάλια, έχει καταντήσει ο κόσμος εδώ, στον χώρο συν γραμμικό χρόνο. Ότι, αυτό δεν το βλέπω σαν «κλείσιμο» απο μέρους μου αλλά, τουναντίον, σαν σταθερή θέση, μια εναντίωση, ένα μαίνος κόντρα στην διαδικασία που εξελίσσεται γύρω μας, χωρίς ποτέ να την δεχτώ ή να σηκώσω λευκή σημαία, ή να αδιαφορήσω, γι' αυτό άλλωστε γράφω και τις πρόσφατες αναρτήσεις εδώ, και της είπα τότε, αυθόρμητα, την φράση που είναι καμένη στο μεδούλι μου, πως φλέγεται μέσα μου συνεχώς η αντίδραση του να μαίνομαι, να μαίνομαι, κόντρα στ' ότι το φως πεθαίνει,  όχι για τον αργά-ή-γρήγορα επερχόμενο θάνατό μου αλλά για τη κοίμηση του πολιτισμού μας. Rage, rage against the dying of the light.

~~~

Never surrender

~~~