Επιτάφιος για μια Εποχή / Requiem for an Era

Στίς 14:47 ώρα Γκρήνουιτς, στις 20 Φεβρουαρίου 1962, ο αστροναύτης του προγράμματος Μέρκουρι, Σκότ Κάρπεντερ, μιλώντας στο μικρόφωνό του από τη θέση του στην αίθουσα ελέγχου της αποστολής "Φιλία 7", είπε: "Ο Θεός μαζί σου, Τζών Γκλέν", καθώς ο φίλος του και συνάδελφός του θα αποκτούσε σε λίγα λεπτά τον τίτλο του πρώτου Αμερικανού στο διάστημα, ακολουθώντας 314 ημέρες πίσω από τον κοσμοναύτη της Σοβιετικής Ένωσης Γιούρι Γκαγκάριν, που στις 12 Απριλίου, 1961, είχε γίνει ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα. Έξι χρόνια και δέκα μήνες αργότερα, οι αστροναύτες του προγράμματος Απόλλο, Φράνκ Μπόρμαν, Τζίμ Λόβελ και Γουίλλιαμ Αντερς, παραμονή Χριστουγέννων του 1968, απήγγειλαν ο ένας μετά από τον άλλο τους πρώτους στοίχους της Γένεσης, από την δημιουργία του κόσμου κατά το βιβλίο Τορά του Ιουδαϊσμού, Παλαιά Διαθήκη του Χριστιανισμού, καθώς, σε τροχιά γύρω από την σελήνη έβλεπαν από το μικρό τους παράθυρο την Γή να ανατέλλει πάνω από τον ορίζοντα του Φεγγαριού.

At 14:47 UTC, on February 20, 1962, Mercury astronaut Scott Carpenter talked into a microphone from his seat at Friendship 7 mission control and said: "Godspeed, John Glenn" as his friend and colleague was about to become the first American in space. John Glenn was to follow 314 days behind the footsteps of Soviet cosmonaut Yuri Gagarin who, on April 12, 1961, had become the first man in space. Six years and ten months later, on Christmas Eve 1968, Apollo astronauts Frank Bormann, Jim Lovell and William Anders recited one after the other the first verses of Genesis, the creation of the world according to the Torah, the Five Books of Moses of Judaism, the Christian Old Testament, while, in orbit around the moon, they saw through the small window of their craft the Earth rising on the Lunar horizon.

Και, στις 16 Ιουλίου του 1969, έτοιμος να πατήσει για πρώτη φορά το πόδι του στην σκόνη μιας κοιλάδας που οι άνθρωποι, σε μία στιγμή αισιοδοξίας, είχαν ονομάσει "Θάλασσα της Ηρεμίας", ο αστροναύτης Νήαλ Άρμστρονγκ είπε: "Αυτό είναι ένα μικρό βήμα για (...) άνθρωπο, ένα γιγαντιαίο άλμα για την ανθρωπότητα". Αυτά τα βήματα ήταν τα τελευταία μιας πορείας που είχε ξαναξεκινήσει αιώνες πριν, με την γέννηση του Λεονάρντο ντα Βίντσι, την εργασία και επιτεύγματα εκατοντάδων όπως ο Κοπέρνικος, ο Νεύτωνας, ο Κολόμβος, ο Αϊνστάϊν... Μα και εκείνοι δεν ήταν οι πρώτοι. Τα πρώτα βήματα είχαν παρθεί πολύ, πολύ αρχαιότερα, ίσως την πρώτη φορά που ένας ανθρωπόμορφος εξερευνητής βγήκε δειλά-δειλά νύχτα από την σπηλιά του κάπου στην Αφρική, κοίταξε στα ουράνια με δέος και φόβο, και αναρωτήθηκε τι να είναι εκείνα τα μακρινά φωτάκια που τρεμοσβήνουν χιλιάδες, εκατομμύρια, στον σκοτεινό ουρανό, σαν φωτιές αναμμένες για την ζεστασιά κυνηγών, ή σαν τρυπίτσες στην κουβέρτα της νύχτας. Μακριά στον τόπο και στον χρόνο από εκείνη τη σπηλιά, τα παιδιά και τρισέγγονα του εξερευνητή τόλμησαν ταξίδια πολλά που τους έφεραν στις άκρες του γνωστού κόσμου και στα βάθη του ασυγκράτητου πνεύματός τους. Σταμάτησαν κάμποσες φορές να ξεκουραστούν. Πιο πρόσφατα από γύρω στο 1200 προ της κοινής εποχής έως περίπου το 800 όταν ένας ποιητής κοντά στην ακτή της Ιωνίας έγγραψε τα πρώτα βιβλία του δυτικού κόσμου, δύο έπη για την άλωση της Τροίας και τον αγώνα του Οδυσσέα να επιστρέψει στον τόπο που ανήκε. Χίλια διακόσια χρόνια αργότερα τον Μάρτιο του 415 , η στυγνή δολοφονία από ένα Χριστιανικό όχλο της επιστήμονος Υπατίας και η καταστροφή των μέχρι τότε επιτευγμάτων της ανθρωπότητας στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας σήμανε την είσοδο στην πιο πρόσφατη σκοτεινή περίοδο, στον πιο πρόσφατο ύπνο της ανθρωπότητας, που κράτησε χίλια χρόνια, μέχρι το πνεύμα της Ελληνιστικής εποχής να αναγεννηθεί και να βάλει πάλι τους απογόνους των πρώτων εξερευνητών στον δρόμο που αυτή την φορά θα έφτανε μέχρι το φεγγάρι. Μετά από το μικρό εκείνο βήμα του Νήαλ Άρμστρονγκ τον Ιούλιο του 1969 ο δρόμος έφτασε σε μία στάση. Οι άνθρωποι χαμήλωσαν την ματιά τους από τον ουρανό και κοίταξαν γύρω τους, κοντύτερά τους και μέσα τους, ψάχνοντας για μία ικανοποίηση, μία εκπλήρωση που δεν έμελε να έρθει. Ήρθε ο πλούτος, τα παιγνίδια για μεγάλους, ήρθε η φτώχια και ο υπερπληθυσμός, ήρθαν τα ιδιωτικά αεριωθούμενα και οι φυσικές καταστροφές, ήρθαν οι Θεοί και οι άθεοι. Μα όλα αυτά έφεραν μόνο τον τρόμο και την απελπισία. Και την σύγχυση, την κούραση, την ανάγκη για ένα ύπνο. Ο Ύπνος δεν είναι θάνατος. Είναι παρά μία στάση απαραίτητη για να προετοιμάσει την καινούργια αρχή. Το έτος 2004, ο μικρός "Πινόκιο" πού είχε ανακηρυχτεί αρχηγός της μεγαλύτερης δύναμης του γνωστού κόσμου, σε μία σπάνια αναλαμπή μεγαλείου υπέγραψε τα ψηφίσματα που θα επέστρεφαν ανθρώπους στο φεγγάρι μέχρι το 2020. Στις 2 Φεβρουαρίου του 2010, ο αντικαταστάτης του, η ύπαρξη και μόνο του οποίου είχε για ένα χρόνο περίπου αναζωπυρώσει μάταια την ελπίδα της ισότητας και της δικαιοσύνης, αντέστρεψε τους δείκτες του ρολογιού και ακύρωσε τα σχέδια για περεταίρω εξερεύνηση του διαστήματος πέρα από την τροχιά των στρατιωτικών και των εμπορικών δορυφόρων. Με μία υπογραφή του η σελήνη τραβήχτηκε μακρύτερα απ' όσο θα μπορούσε να ξαναφτάσει η ανθρωπότητα για πολλά, πολλά χρόνια. Η στάση στον δρόμο έγινε πια πραγματικότητα.

And, on July 16, 1969, ready to step for the first time on the dust of a flat dry plain that humans have in a moment of optimism called the Sea of Tranquility, astronaut Neil Armstrong said: "That's one small step for (...) man, one giant leap for mankind". These steps were the latest in a journey that was restarted centuries earlier with the birth of Leonardo da Vinci, the work and achievements of hundreds like Copernicus, Newton, Columbus, Einstein... But those travelers were not the first. The first steps had been taken eons earlier, maybe the first time when a human-like explorer stepped outside his cave somewhere in Africa, in the night, looked at the heavens and, in awe and fear, wondered what were those distant, flickering points of light that resembled campfires of hunters far away, or holes in the blanket of night. Far in space and time from that cave, the children and great grandchildren of that explorer dared many voyages which took them to the edges of the known world and the depths of their unquenchable spirit. They stopped quite a few times to rest. One of the most recent sabbaticals was from around the year 1200 Before Common Era until the year 800 BCE when a poet living near the Ionian coast wrote the first books of western civilization, two epic tales of the taking of Troy and the journey of Odysseus to return to the home where he belonged. One thousand two hundred years later, in March of the year 415, the heinous murder of the scientist Hypatia by a Christian mob, and the obliteration of all that humanity had achieved up to that point, stored in the Library at Alexandria, heralded the onset of the latest age of darkness, the latest time of sleep for humanity that was to last for a thousand years, until the spirit of the Hellenistic Era was reborn prompting the descendants of the first explorers to continue the journey which would, this time, reach the moon. After Neal Armstrong's small step in July 1969 the journey came to another hiatus. Humanity lowered its glance down from the heavens and looked closer to home and inward, searching for a vindication, an absolution that would never come. Wealth came, toys for grownups, came poverty and overpopulation, private jets and natural disasters, Gods and atheists. But all that was to be had was fear and desperation. And confusion, fatigue, the need to sleep. Sleep is not death. It is but a pause needed to prepare a new beginning. In the year 2004, that little "Pinocchio" who had been elevated leader of the grandest power of the known world, in a rare moment of grandeur signed the directives which would return humankind to the moon by the year 2020. On February 2 of 2010 his successor, the existence alone of whom had rekindled in vain hopes of equality and justice for all, reversed the movement of the hands of the clock and cancelled the plans for any space exploration beyond military and commercial satellites. With a stroke of his pen the moon was pulled away from human reach for many, many years. The pause of the journey had become reality.

Το μεσημέρι της 6ης Φεβρουαρίου 2010 έλαβα στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο μία φωτογραφία παρμένη δευτερόλεπτα πριν από τον σχεδόν εικοσάχρονο γιό μου. Έδειχνε το Διαστημικό Λεωφορείο Εντέβουρ στην εξέδρα εκτόξευσης έτοιμο για το ταξίδι του το επόμενο πρωί στις 04:48 τοπική ώρα, το πέμπτο πριν από το τελευταίο ταξίδι του προγράμματος που θα τελειώσει για πάντα τον Σεπτέμβριο του 2010. Η φωτογραφία ήταν παρμένη κάτω από ένα κρυστάλλινο γαλανό ουρανό από ένα νεαρό Ελληνοαμερικανικό, περήφανα φορώντας την ταυτότητα της ΝΑΣΑ. Θα έμενε με τους επισήμους για την εκτόξευση, και στο μεταξύ του είχα προτείνει να περάσει την ώρα του στο μουσείο της ΝΑΣΑ, να δει τον εκτεθειμένο τελευταίο πύραυλο Κρόνο 5 που δεν πέταξε αφού ο Νίξον έκοψε το πρόγραμμα Απόλλο. Και να σταθεί μέσα στην άψογα διατηρημένη αίθουσα ελέγχου αποστολών του προγράμματος Απόλλο, όπως είχα σταθεί κι εγώ με δέος 20 χρόνια νωρίτερα. Στο Μπρούκλιν στις 9 Νοεμβρίου του 1934 είχε γεννηθεί ένα αγοράκι που καθώς μεγάλωνε άρχισε να κάνει ερωτήσεις. Πολλές ερωτήσεις. Πήγε στη δημοτική βιβλιοθήκη και ζήτησε ένα βιβλίο για τ' αστέρια. Η βιβλιοθηκάριος του έδωσε ένα βιβλίο με έγχρωμες φωτογραφίες ανθρώπων με ονόματα όπως Κλάρκ Γκέημπλ και Βίβιαν Λή. Και το αγοράκι είπε "όχι, όχι! εννοώ ένα βιβλίο για τ' αστέρια! Τ' αστέρια!" Το 1980 το αγόρι, που έμεινε πάντα αγόρι στην ψυχή έδωσε σε όλους μας -αντίθετα με το σαβουάρ βίβρ των συναδέλφων του, όλες του τις γνώσεις, ώστε να τις κάνουμε δικές μας κι ας μην είμαστε επιστήμονες σαν κι αυτόν. Ταξίδεψε από το Ηραίο της Σάμου ώς το χωριό Βίντσι της Τοσκάνης και από το ακρωτήριο Κέννεντυ και το πανεπιστήμιο του Κορνέλ έως την Αλεξάνδρεια και μας έδωσε το βιβλίο και 13-ωρη τηλεοπτική σειρά "Κόσμος". Το όνομα του ήταν Κάρλ Σέηγκαν. Είχα την τύχη να μιλήσω μαζί του για λίγο στον κήπο ενός πανεπιστημίου το 1992. Όταν τελειώσαμε την κουβέντα μας, ο Κάρλ Σέηγκαν, ο πανύψηλος αυτός άνθρωπος που είχα στραβώσει το λαιμό μου να κοιτάω επάνω καθώς μιλούσαμε, λύγησε τα γόνατά του, κατέβηκε στην Γή και με χαμόγελο απόθεσε το χέρι του στο κεφαλάκι του γιού μου που καθόταν στο καροτσάκι του, 2 ετών. "Και ποιός είναι αυτός;" ρώτησε ο δόκτωρ Σέηγκαν. "Αυτός είναι ο Κώστας" απήντησα εγώ. "Μια μέρα ίσως και να γίνει μαθητής σας". Μιλούσαμε Αγγλικά μέχρι εκείνη τη στιγμή. Και τότε, με το χέρι του στο κεφαλάκι του παιδιού κοιτώντας το στα μάτια, ο άνθρωπος που είχε βοηθήσει να στείλουν τα σκάφη Βόϊατζερ στο απώτερο διάστημα και τα Βάϊκινγκ στον Άρη, είπε σε άπταιστο Ελληνική: "Χαίρω πολύ". Μετά από την πρωινή επίσκεψη στην αποβάθρα εκτοξεύσεως ο γιός μου κι εγώ μιλήσαμε στο τηλέφωνο. Είχε 14 ώρες χωρίς ιδιαίτερο πρόγραμμα και αποφάσισε να γυρίσει στο πανεπιστήμιο να κοιμηθεί πριν τη νυχτερινή εκτόξευση. Δεν διευκρίνισε αν σκόπευε να πάει στα διατηρημένα ιστορικά σημεία του προγράμματος Απόλλο. Άλλωστε γιατί να πάει. Οι σκιές αυτές ανήκουν σε ένα παρελθόν για το οποίο το παρών δεν ενδιαφέρεται πια. Ο Τσάκ Γηέϊγκερ στη βάση Άντριους το 1947, ο Τζών Γκλέν, ο Τζίμ Λόβελ, Νήαλ Άρμστρονγκ και τόσοι, τόσοι άλλοι ανήκουν σε μια άλλη εποχή πού πέρασε καθώς η ανθρωπότητα άρχισε κουρασμένη να στρώνει το κρεβάτι της για ένα ακόμη ύπνο πριν, μετά αρκετές γενιές, άν επιζήσει, ξυπνήσει πάλι και ανακαλύψει τις παρακάτω φράσεις στην τελευταία σελίδα του βιβλίου Κόσμος του Κάρλ Σέηγκαν: <br> <br>

At noon on February 6, 2010 I received by email a photograph shot by my almost-20-year-old son seconds earlier. It showed the space shuttle Endeavour on its launch pad, ready for its journey at 04:48 local time, the fifth before the last such journeys which will come to an end forever in September 2010. The photograph was taken under a crystal blue sky by a young Greek-American who proudly sported his NASA press pass. He was to watch the lift-off from the press area and I had suggested that he might want to take advantage of the time leading up to the launch to see the Saturn V rocket that never flew after Nixon cut the Apollo program. Also, to stand in the meticulously preserved Apollo mission control, as I had stood there in awe 20 years earlier. In Brooklyn, on November 9, 1934, a little boy was born who, growing up, started asking questions. Many questions. He went to the Public library and ask for a book on the stars. The librarian gave him a book filled with color photographs of people with names like Clark Gable and Vivien Leigh. And the boy said "no, no! I mean a book on stars! About the stars!" In 1980, the boy, who had remained a boy in his soul, gave to us all -contrary to the modus operandi of his colleagues, all his knowledge so that we may make it our own even though we may not be scientists like him. He travelled from the temple of Hera on the island of Samos to the village of Vinci in Tuscany, and from the Kennedy Space Center and Cornell University to Alexandria and he gave us the book and 13-hour TV series Cosmos. His name was Carl Sagan. I had the good fortune to converse with him for a while in the grounds of a University in 1992. When we finished talking, Carl Sagan, that tallest of men, whose stature had caused my neck to angle upwards as we talked, bended his knees and lowered himself to earth, and, with a smile, laid his hand upon my two-year-old son's head as the little one sat in his stroller. "And who is this?" asked doctor Sagan. "This is Costas" I responded. "One day he may be one of your students". We had spoken in English up to that point. And then, with his hand on my son's head, looking into the little boy's eyes, the man who had helped send the Voyager spacecraft to outter space and the Vikings to Mars, said in perfect Greek: "Pleased to meet you". After the early morning visit to the launch pad my son and I talked on the phone. He had 14 hours with no specific schedule before lift-off and he had decided to return to the University to sleep before driving back. He did not say whether he intended to visit the preserved, historical Apollo sites. And, why go there anyway? These shadows belong to a past in which the present has no interest. Chuck Yeager in his Glamorous Glynnis at Andrews AFB in 1947, John Glenn, Jim Lovell, Neal Armstrong and countless others belong to an Era bygone as humanity now prepares her bed for another sleep in the hope that, after several generations, if she is to survive, she may awake once more, and discover the following phrases in the last page of Carl Sagan's Cosmos:

"Πριν 3,6 εκατομμύρια χρόνια, σε ένα μέρος πού τώρα λέγεται βόρεια Τανζανία, ένα ηφαίστειο εξεράγει, και η στάχτη της έκρηξης σκέπασε τις γύρω εκτάσεις. Το 1979 η παλαιοανθροπολόγος Μαίρυ Λήκυ βρήκε στη στάχτη πατημασιές -τις πατημασιές, πιστεύει, ενός ανθρωποειδούς ζώου, ίσως του προγόνου όλων των ανθρώπων της Γής σήμερα. Και, 380,000 χιλιόμετρα μακριά, σε ένα επίπεδο ξερό τοπίο που οι άνθρωποι, σε μία στιγμή αισιοδοξίας, είχαν ονομάσει "Θάλασσα της Ηρεμίας", υπάρχει μία άλλη πατημασιά, αφημένη από τον πρώτο άνθρωπο που περπάτησε σε έναν άλλο κόσμο. Προχωρήσαμε πολύ σε 3,6 εκατομμύρια χρόνια, και σε 4,6 δισεκατομμύρια και σε 15 δισεκατομμύρια." "Διότι είμαστε η τοπική ενσάρκωση ενός Σύμπαντος που μέσα από εμάς απέκτησε συνείδηση του εαυτού. Έχουμε αρχίσει να ερευνούμε το από που ήρθαμε: υλικά των άστρων που μελετούν τα άστρα: οργανωμένες ομάδες από δέκα δισεκατομμύρια, δισεκατομμυρίων ατόμων που αναλογίζονται την εξέλιξη του άτομου. Παρακολουθούμε και σπουδάζουμε την μακριά πορεία μέσω της οποίας, τουλάχιστον εδώ, αναπτύχθηκε η συνείδηση. Οι υποταγές μας είναι στο είδος μας και στον πλανήτη. Εμείς μιλάμε για την Γή. Την υποχρέωση της επιβίωσής μας την χρωστάμε όχι μόνο στο είδος μας, αλλά και σε αυτό το Σύμπαν, αρχαίο και απέραντο, από το οποίο προερχόμαστε." <br> <br>

"Some 3.6 million years ago, in what is now northern Tanzania, a volcano erupted, the resulting cloud of ash covering the surrounding savannahs. In 1979, the paleoanthropologist Mary Leaky found in that ash footprints --the footprints, she believes, of an early humanoid, perhaps an ancestor of all the people on the Earth today. And 380,000 kilometers away, in a flat dry plain that humans have in a moment of optimism called the Sea of Tranquility, there is another footprint, left by the first human to walk another world. We have come far in 3.6 million years, and in 4.6 billion and in 15 billion." "For we are the local embodiment of a Cosmos grown to self-awareness. We have begun to contemplate our origins: starstuff pondering the stars; organized assemblages of ten billion billion billion atoms considering the evolution of atoms; tracing the long journey by which, here at least, consciousness arose. Our loyalties are to the species and the planet. We speak for Earth. Our obligation to survive is owed not just to ourselves but also to that Cosmos, ancient and vast, from which we spring."

Σημ.: Τα προγράμματα της ΝΑΣΑ κοστίζουν στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών το 0,16% του ετήσιου προϋπολογισμού του ομοσπονδιακού κράτους.
NB. The cost of NASA programs is 0.16% of the annual budget of the Federal government.

Οι φωτογραφίες είναι πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα/φωτογράφου. Απαγορεύεται η υποκλοπή και χρησιμοποίηση.