Σκέφτομαι δυό βδομάδες τώρα τους δυο πιλότους της Πολεμικής Αεροπορίας που σκοτώθηκαν καθώς έκαναν ασκήσεις νοτιοδυτικά της Αμβραβίδας.
Όπως όλοι μας, τα μόνα στοιχεία που έχω είναι αυτά που δημοσιεύτηκαν στον τύπο. Τα οποία είναι εντελώς ανακριβή και πρόχειρα, και εστιάζουν στον εντυπωσιασμό, όπως θα περίμενε κανείς. Η μόνη μου σκέψη και συναίσθημα είναι λύπη για τους πιλότους που έχασαν την ζωή τους.
Από εκεί και πέρα αυτά που διαβάζω με απωθούν και με κάνουν να αγανακτώ λιγάκι. Όλοι τους αποκαλούν «παιδιά». Και, ενώ ξέρω ότι στα Ελληνικά όλοι λέμε ο ένας τους άλλους «ρε παιδιά», και 70 χρονών να είμαστε, στην προκειμένη περίπτωση τους δύο πιλότους, 29 και 31 ετών ίσως να έπρεπε να τους λέμε πιλότους, αντί «παιδιά». Λίγος σεβασμός στο άτομό τους δεν θα έβλαπτε. Αλλά, υποψιάζομαι ότι αρκετοί από εκείνους που τους αποκαλούν «παιδιά» εννοούν το νεαρό της ηλικίας, μια που στο Μεσόγειο-μεριά οι άνθρωποι πρέπει να χτυπήσουν πενήντα-εξήντα πριν βγουν από κάτω από τον κώλο των γέρων που στρογγυλοκάθονται επάνω στους νεότερους.
Τους λένε «ήρωες», όμως, εμένα μου φαίνεται ότι το να ανυψώνουμε κάποιον σε ήρωα επειδή σκοτώθηκε σε ατύχημα, μειώνει τον ηρωισμό κάποιου άλλου που αποφάσισε και έπραξε και σκοτώθηκε προσπαθώντας να σώσει την ζωή ή την ελευθερία των συνανθρώπων του. Το να τους λέμε ήρωες επειδή επέλεξαν τις ένοπλες δυνάμεις και την πτήση σε υπερηχητικά μαχητικά σαν καριέρα, κάπου πραγματικά μειώνει τους πραγματικούς ήρωες.
Και μετά είναι οι γονείς. Ιδιαίτερα ο πατέρας του εικοσιενιάχρονου συγκυβερνήτη μίλησε, ιδιαίτερα την πρώτη μέρα, με τρόπο που με προέτρεψε, αν τον είχα μπροστά μου, να θέλω να του δώσω τρία-τέσσερα χαστούκια. Μάλλον δεν θα επέτρεπα στον εαυτό μου να του τα δώσω, αλλά θα τα άξιζε. Άκου να κάτσει να πει ότι «αν ο γιός μου πετούσε μόνος του ίσως και να ζούσε ακόμα»! Δηλαδή, κατά τον πατέρα του συγκυβερνήτη, ο κυβερνήτης σκότωσε τον γιό του; Ευτυχώς μέσα σε ώρες εξαφανίστηκε αυτή η εξωφρενική φράση από τα δημοσιεύματα. Και αλήθεια να είναι δεν το λες αυτό! Σεβασμός στην Αεροπορία, σεβασμός στον συνεργάτη του γιού σου! Και δυό μέρες αργότερα, η μητέρα του συγκυβερνήτη στην κηδεία του παιδιού της μίλησε και ανέφερε πρώτα τον κυβερνήτη, με σεβασμό. Μπράβο της! Εν τω μεταξύ, ο πατέρας συνέχισε την Αρχαία Τραγωδία διαρρηγνύοντας τα ιμάτιά του για το κακό που βρήκε την οικογένεια. Ξέρεις κάτι φίλε; Το παιδί σου το βρήκε χειρότερο κακό από αυτό που βρήκε εσένα, και αν έχεις λίγο σεβασμό για τις επιλογές και τον χαρακτήρα του παιδιού σου, ισιώνεις την σπονδυλική σου στήλη και δεν μιλάς αν δεν μπορείς να πεις κάτι που να δείχνει κότσια. Τα κότσια που είχε το παιδί σου. Και δεν κλαίγεσαι ότι «όταν σου είπε ότι ήθελε σχολή Ικάρων εσύ φοβόσουνα και το περίμενες να σκοτωθεί».
Σκέφτομαι και το γεγονός και το ατύχημα. Είναι ανθρώπινο να διερωτάται κανείς τι συνέβη.
Κατ’ αρχάς οι όροι «κυβερνήτης» και «συγκυβερνήτης» παραπλανούν όσους δεν γνωρίζουν πως λειτουργούν οι θέσεις. Ο πιλότος που κάθεται στην μπροστινή θέση («κυβερνήτης») είναι ο πιλότος που πετά το αεροπλάνο και ο πιλότος που κάθεται στην πίσω θέση («συγκυβερνήτης») είναι ο πιλότος που πλοηγεί και επικοινωνεί και δίνει πληροφορίες και κατεύθυνση στον πιλότο που πετά το αεροπλάνο. Η πτήση είναι συνεργασία μεταξύ των δύο.
Όσον αφορά την οποιαδήποτε έκτακτη ανάγκη, η εκπαίδευση και κανόνας των πιλότων οποιουδήποτε αεροπλάνου είναι 1) Aviate, 2) Navigate, και 3) Communicate. Δηλαδή πρώτη προτεραιότητα είναι να κρατήσεις το αεροπλάνο σε ελεγχόμενη πτήση, δεύτερη προτεραιότητα να πλοηγήσεις το προς τα που πετάει το αεροπλάνο, και μόνο αφού τα πετύχεις αυτά επιτρέπεις στον εαυτό σου να επικοινωνήσει από τον ασύρματο.
Οι πιλότοι αυτοί δεν πρόλαβαν να επιτελέσουν επιτυχώς την πρώτη προτεραιότητα.
Δεν πρόλαβαν καν να εκτοξεύσουν τα καθίσματά τους ώστε να σωθούν με αλεξίπτωτο.
Από ότι έχω μπορέσει να βρω στις ειδήσεις, πετούσαν με ταχύτητα 800 χιλιόμετρα την ώρα σε υψόμετρο 100 πόδια (30 μέτρα) ή λιγότερο, από την επιφάνεια της θάλασσας.
Θα ήθελα να δώσω μια οπτική εμπειρία του πως φαίνεται το να πετάς σε αυτά τα υψόμετρα. Στις 14 Μαΐου 2012, ο γιός μας ο Κώστας πήρε άδεια από την NASA να πετάξει για χάρη μας κατά το μήκος του διαδρόμου προσγείωσης του Διαστημικού Λεωφορείου στο ακρωτήριο Κανάβεραλ (από όπου εκτοξεύτηκαν οι πύραυλοι Mercury, Gemini, Apollo, Space Shuttle...). Η Μαργαρίτα ήταν πίσω, εγώ στην μπροστινή αριστερή θέση από όπου πήρα το βίντεο από το οποίο τα δύο παρακάτω καρέ, και ο Κώστας πετούσε το αεροπλάνο Cessna 172 από την μπροστινή δεξιά θέση.
Ο διάδρομος του Διαστημικού Λεωφορείου στο Κανάβεραλ έχει μήκος 4.572 μέτρα και πλάτος 91,4 μέτρα.
Την πρώτη φορά πετάξαμε στα 30 πόδια, 10 μέτρα, από τον διάδρομο, και την δεύτερη φορά στα 100 πόδια, 30 μέτρα από τον διάδρομο.
Στην παραπάνω φωτογραφία πετάμε 10 μέτρα πάνω από τον διάδρομο με ταχύτητα περίπου 150 χλμ την ώρα (Το Φάντομ που συνετρίβη πετούσε με περίπου 800 χλμ την ώρα). Από το σημείο όπου βρισκόμαστε το τέλος του διάδρομου μπροστά μας απέχει από εμάς περίπου 3,8 χιλιόμετρα. Το μεγάλο κτήριο σαν «κουτί» στο βάθος αριστερά, το Vehicle Assembly Building, ύψους 160 μέτρων, απέχει από εμάς 6.800 μέτρα, δηλαδή σαν να λέμε, ακριβώς, είμαστε στην παραλία του Φλοίσβου στο Παλαιό Φάληρο και το κτήριο στο βάθος είναι στο Σύνταγμα.
Στην παρακάτω φωτογραφία πετάμε στα 30 μέτρα από τον διάδρομο με ταχύτητα περίπου 185 χλμ την ώρα.
Φανταστείτε δηλαδή ότι οι πιλότοι του Φάντομ έβλεπαν από αυτά τα παραπάνω υψόμετρα την θάλασσα και κινούντο με ταχύτητα 220 μέτρα το δευτερόλεπτο, που θα τους επέτρεπε να πάνε από τον Φλοίσβο στο Σύνταγμα σε ακριβώς 30 δευτερόλεπτα.
Σημειωτέο ότι πετώντας με 800 χλμ την ώρα το Φάντομ πήγαινε λίγο πιο σιγά από αεροπλάνο αερογραμμών με επιβάτες (επιβατηγό μπορεί να φθάσει και 950 χλμ την ώρα στα 36.000 πόδια). Η ανώτατη ταχύτητα του Φάντομ, στην οποία οι πιλότοι είναι συνηθισμένοι, είναι 2,2 φορές η ταχύτητα του ήχου, δηλαδή κάπου 2.700 χλμ την ώρα που εξαρτάται από υψόμετρο και θερμοκρασία του αέρα.
Υπάρχουν τρεις παράγοντες που μπορούν να αλλάξουν την πορεία και υψόμετρο ενός αεροπλάνου:
1. Απρόοπτες αλλαγές στην θέση των πτητικών επιφανειών. Αυτές είναι οι κινούμενες επιφάνειες που καθορίζουν την πορεία αριστερά-δεξιά, πανω-κάτω, αερόφρενα, και επιφάνειες που επεκτείνουν τα φτερά για σιγανότερες ταχύτητες. Οποιαδήποτε πτητική επιφάνεια μπορεί να αλλάξει θέση απρόοπτα είτε από:
Α) λάθος χειρισμό του πιλότου, είτε από:
Β) μηχανική/υδραυλική βλάβη.
Στην ταχύτητα των 800 χλμ την ώρα και υψόμετρο κάτω από 100 μέτρα, οποιαδήποτε έστω και ελάχιστη απρόοπτη αλλαγή στην θέση πτητικών επιφανειών μπορεί να κάνει το αεροπλάνο να συντριβεί στην θάλασσα μέσα σε λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο. Σε υψόμετρο λιγότερο από 100 μέτρα, πετώντας με 220 μέτρα το δευτερόλεπτο, από την στιγμή που θα υπάρξει πρόβλημα που να αλλάζει την πορεία του αεροπλάνου μέχρι να συντριβή στην θάλασσα μπορούν να περάσουν και λιγότερα από οκτώ δέκατα του δευτερολέπτου. Δεν υπάρχει χρόνος να αντιδράσει διορθωτικά ο πιλότος. Ίσως, ούτε καν χρόνος να συνειδητοποιήσει κανείς ότι κάτι δεν πάει καλά.
2. Μηχανική βλάβη στις μηχανές τζετ, συμπεριλαμβανομένης της ροής παροχής καυσίμων. Το φάντομ έχει δύο μηχανές δίπλα-δίπλα, οπότε το να πάθει βλάβη μια μηχανή δεν επηρεάζει αισθητά την πλοήγηση. Πρέπει να πάθουν και οι δύο μηχανές βλάβη και τότε το αεροπλάνο θα χάσει ώθηση. Όμως το Φάντομ μπορεί να μείνει ιπτάμενο και με 250 χλμ την ώρα, που σημαίνει ότι και αν και οι δύο μηχανές σταματούσαν εντελώς ταυτόχρονα, από αδράνεια και μόνο το αεροπλάνο θα συνέχιζε την πτήση για πολλά δευτερόλεπτα, πιθανώς περισσότερα από δέκα δευτερόλεπτα, μέχρι να φτάσει από 800 στα 250 χλμ την ώρα. Όχι μόνο αυτό αλλά καθώς θα είχαν σταματήσει τελείως οι μηχανές, ο πιλότος θα είχε αρκετή αδράνεια να κερδίσει περισσότερο υψόμετρο επί τρία ή τέσσερα δευτερόλεπτα και να ανέβει σε υψόμετρο ασφαλέστερο για την εκτόξευση των δύο θέσεων ώστε να σωθούν με αλεξίπτωτο οι πιλότοι.
Εκτός αν έγινε έκρηξη στις μηχανές κατά την διάρκεια της πτήσης, απρόοπτα, ξαφνικά, οποιαδήποτε μηχανική βλάβη (εκτός έκρηξης στις μηχανές) δεν θα είχε ποτέ προκαλέσει τόσο γρήγορη πτώση και θάνατο.
3. Ξαφνική καιρική αλλαγή στην σύνθεση του αέρα ή την δύναμη ανέμων. Κάτι τέτοιο πιθανώς να είχε αλλάξει κατεύθυνση στο αεροπλάνο, όμως από ότι ξέρουμε οι άλλοι δύο πιλότοι του σχηματισμού δεν ανέφεραν καιρικά φαινόμενα τα οποία θα είχαν αισθανθεί και εκείνοι.
Άρα, η πιο λογική προσδοκία είναι ότι κάτι συνέβη στις πτητικές επιφάνειες, είτε από λάθος χειρισμό του πιλότου, είτε από μηχανική βλάβη στα υδραυλικά ή στους μηχανισμούς που ελέγχουν τις πτητικές επιφάνειες. Το κάθε ατύχημα ποτέ δεν οφείλεται σε έναν μόνο παράγοντα. Είναι πάντα συνδυασμός δύο ή περισσοτέρων παραγόντων. Πιθανώς, ας πούμε, τον συνδυασμό μηχανικής βλάβης συν την ανεπαρκή ή λάθος αντίδραση του πιλότου.
Δυστυχώς, η όποια μελετημένη υπόθεση ως προς το τι μπορεί να συνέβη, δείχνει σε ανεπαρκή χειρισμό ή υπολογισμό από μέρους του πληρώματος.
Οι πιλότοι που επέλεξαν να περάσουν την ζωή τους πετώντας υπερηχητικά μαχητικά αεροπλάνα, εργαζόμενοι για την πολεμική αεροπορία, είναι άξιοι του θαυμασμού μας, όχι μόνο για το τι έκαναν αλλά και για το ότι κατάφεραν να γεμίσουν την ζωή τους με αυτό που αγαπούσαν. Από εκεί και πέρα, το να εισέρχεται στις αντιδράσεις μας ο πατριωτισμός και σκέψεις ηρωισμού και εθνικής συγκίνησης, εξυπηρετούν περισσότερο εμάς παρά οποιαδήποτε αντικειμενική πραγματικότητα του εικοστού πρώτου αιώνα στην Εγγύς Ανατολή και νότια Βαλκάνια. Όσον αφορά τους πιλότους θα έλεγα μπράβο στους ανθρώπους που έζησαν την ζωή τους όπως αγαπούσαν (και θα σταματούσα εγώ τουλάχιστον με αυτό, μη πηγαίνοντας προς εθνική συγκίνηση).
Όσον αφορά την μάνα Ελλάς, άτρακτοι 50 ετών, μοντέλων 64 ετών. Τα F4 τα χρησιμοποιούν ακόμα μόνο η Ελλάδα, Τουρκία, Ιράν, Ιαπωνία και Νότιος Κορέα. Πόσο ακόμα θα προσπαθούνε να μας πείσουνε ότι οι συγκεκριμένες άτρακτοι 50 ετών, μοντέλων 64 ετών είναι ασφαλέστατες γιατί αναβάθμιζαν το περιεχόμενο των ατράκτων και τις ελέγχουν;
~~~
Ελληνική Πολεμική Αεροπορία:
Dassault Rafale: 12 αεροπλάνα συν άλλα 12 σε παραγγελία, ο τύπος σε χρήση από 2001 (22 ετών)
Mirage 2000: 24 αεροπλάνα, ο τύπος σε χρήση από 1984 (39 ετών)
F-16: 154 F-16C/D + 6 F-16V αεροπλάνα, ο τύπος σε χρήση από 1978 (45 ετών)
F-4 Phantom II: 33 αεροπλάνα, ο τύπος σε χρήση από 1960 (63 ετών)
~~~