Είναι οι γυναίκες, μαγικές;
Στις 21 Οκτωβρίου κλείνουνε 26 χρόνια από την ημέρα που ένα παιδί σταμάτησε πια να μεγαλώνει και έμεινε για πάντα ένας έφηβος, ένας νέος, λίγο επαναστάτης, πάντα ρομαντικός, άξιος να καταλαβαίνει και να επικοινωνεί. Ήταν ο αδελφός μας, ο πατέρας μας, ο γιός μας, μα στα τελευταία είχε βρεθεί πίσω από τα κάγκελα του καρκίνου ενός πενηνταδυόχρονου κορμιού.
Ο νεαρός πρωταγωνιστής της ταινίας, μετά από τα γυρίσματα της ημέρας περιφέρεται στα σκηνικά και τους χώρους του στούντιο και ρωτάει διάφορους: «Είναι οι γυναίκες μαγικές;»
Ένας κάμεραμαν του απαντάει όχι, ένας τεχνικός του ήχου δεν είναι σίγουρος. Ο συμπρωταγωνιστής του, ένας μεγαλύτερος και μεγάλος ηθοποιός, που παίζει τον πατέρα του στην ταινία που γυρίζουνε, σκέφτεται την ερώτηση και χαμογελά νοσταλγικά: «…μερικές, ναι». Μετά σοβαρεύει αμέσως και λέει: «άλλες όμως όχι!»
Εν τω μεταξύ, η βοηθός σκριπτ συζητάει με την βοηθό του σκηνοθέτη για τον νεαρό πρωταγωνιστή με τον οποίον κοιμούνται μαζί, και ανακοινώνει ότι πρόκειται να τον αφήσει: «δεν αντέχω άλλο! Πρέπει να είμαι η αδελφή του, η μητέρα του, η κόρη του!...»
Και σ’ αυτό το σημείο θυμόμαστε ότι τα λόγια αυτά τα είχαμε ξανακούσει σε μια άλλη ταινία τρία χρόνια νωρίτερα, το 1970. Μια νέα γυναίκα είχε μπει σ’ ένα ταξί καθώς άφηνε τον άντρα της. Ο άντρας της, της λέει με αγάπη: «Είσαι η αδελφή μου, η μητέρα μου, η κόρη μου…» και εκείνη του απαντά: «Ήθελα να ήμουνα και η γυναίκα σου.»
Μια γέφυρα ανάμεσα σε δύο ταινίες. Και δεν είναι μόνο τα λόγια. Ο νεαρός πρωταγωνιστής της ταινίας μέσα στην ταινία είναι ο ηθοποιός Jean Pierre Léaud στο ρόλο του Alphonse. Ο σύζυγος που τον αφήνει η γυναίκα του είναι και πάλι ο Jean Pierre Léaud στον ρόλο του Antoine Doinel. Και στις δύο ταινίες ο σκηνοθέτης είναι ο François Truffaut. Οι ταινίες είναι La Nuit Americaine (1973, Academy Award for Best foreign film) και Domicile Conjugal (1970).
Μοντάζ είναι το να προσφέρει ένας αφηγητής δύο διαφορετικές έννοιες που μαζί δημιουργούν μια τρίτη έννοια, και χρησιμοποιείται αυτό για να δώσει περισσότερο βάθος ή διαστάσεις σε μια κατάσταση, ιδέα, ή πρόσωπο. Ο πατέρας του μοντάζ θεωρείται ο Sergei M. Eisenstein (1898-1948), ο οποίος, στην ταινία του Oktyabr (Οκτώβρης) έδειξε ένα στρατηγό του Τσάρου να κορδώνεται στο πλατύσκαλο μιας σκάλας ανακτόρου. Από εκεί έκοψε σε ένα παγώνι σε ζωολογικό κήπο να επιδεικνύει τα φτερά του. Έτσι γεννήθηκε το μοντάζ, ή jaxta positioning.
Χρησιμοποιείται συνεχώς και όχι απαραίτητα μόνο σε εικόνα/εικόνα. Μπορεί να γίνει σε ήχο/ήχο ή και εικόνα/ήχο. Αλλά ο François Truffaut το ανέβασε μερικές σκάλες.
Στο έργο του Truffaut, όπως στο παραπάνω παράδειγμα, το μοντάζ χρησιμοποιείται και μεταξύ διαφορετικών ταινιών, χρησιμοποιεί ένα ηθοποιό σε δύο διαφορετικούς ρόλους, ένα ρόλο σε διαφορετικές καταστάσεις. Σε μια ταινία δύο άντρες και μια γυναίκα (Jules et Jim (1962)), σε μια άλλη δύο γυναίκες και ένα άντρα (Les deux Anglaises et le continent (1971)). Ίδιος διάλογος από διαφορετικούς χαρακτήρες σε διαφορετικές καταστάσεις, ακόμα και σε διαφορετικές ταινίες.
Ο Truffaut πρόσθεσε διαστάσεις επικοινωνίας μεταξύ δημιουργού και ακροατηρίου τις οποίες δεν έχει επαναλάβει κανείς με την ανθρωπιά και τέχνη εκείνου του ενός από τους πατέρες του Νέου Κύματος.
Το πάθος του ήταν οι συνεχείς ερωτήσεις και εξερευνήσεις της ανθρώπινης ανάγκης για αγάπη, για έρωτα, που συχνά οδηγούν τους ανθρώπους, σαν πάνω σε σιδηροδρομικές γραμμές χωρίς διακλαδώσεις, στο αδιέξοδο μιας amour fou που μεταφράζεται ίσως σαν μια αγάπη που είναι αδύνατο να εκπληρωθεί, μια αγάπη εξωπραγματική. Όπως στις ταινίες Jules et Jim (1962), L'histoire d'Adèle H. (1975) και L'homme qui aimait les femmes (1977).
Ο ήρωάς του ήταν ο Hitchcock του οποίου του πήρε συνεντεύξεις, εξέδωσε βιβλία για το έργο του, και γύρισε ταινίες homage (φορο τιμής), όπως το La mariée était en noir (1968).Γεννημένος στο Παρίσι, τρία χιλιόμετρα από τον πύργο του Άϊφελ, αγάπησε το σινεμά από τα 7 του χρόνια. Του άρεσε να διαβάζει αλλά όχι να πηγαίνει σχολείο. Το άφησε στα 14 και άρχισε να εργάζεται. Το 1947, στα 15, ίδρυσε μια κινηματογραφική λέσχη όπου γνώρισε τον André Bazin, έναν κριτικό κινηματογράφου ο οποίος τον πήρε υπό την προστασία του. Ο νεαρός François κατετάγη στο στρατό και μετά λιποτάκτησε, πράξη που τον οδήγησε για λίγο καιρό στη φυλακή. Το 1953, δημοσίευσε την πρώτη κριτική του στο φημισμένο περιοδικό Les Cahiers du Cinema. Το 1954 ο Truffaut σκηνοθέτησε μια μικρού μήκους ταινία: Une visite (1955). Το 1956, βοήθησε τον Roberto Rossellini με κάποια του έργα που εγκαταλείφθηκαν στη συνέχεια.
Το 1957 ήταν σημαντική χρονιά: παντρεύτηκε την Madeleine Morgenstern, την κόρη ενός σημαντικού διανομέα ταινιών, και ίδρυσε δική του εταιρεία παραγωγής: Les Films du Carrosse. Το όνομά ήταν εμπνευσμένο από την ταινία του Jean Renoir La Carrosse d’ or (1952). Σκηνοθέτησε επίσης το Les mistons (1957), που θεωρείται το πρώτο πραγματικό του κινηματογραφικό έργο.
Το 1958 μια αγγελία εμφανίστηκε σε Παρισινή εφημερίδα για ένα παιδί γύρω στα 15 που θα πρωταγωνιστούσε στην πρώτη ταινία μεγάλου μήκους του François Truffaut. Την δουλειά την πήρε ο δεκαπεντάχρονος Jean Pierre Léaud. Η ταινία, με σενάριο γραμμένο από τον Truffaut και τον Marcel Moussy, λεγόταν Les quatre cents coups (1959).
Η ταινία αυτή, Τα 400 Χτυπήματα, κέρδισαν το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στις Κάννες και θεωρείται η ταινία από την οποία ξεκίνησε το Νέο Κύμα του Γαλλικού σινεμά. Και το λέω «σινεμά» και όχι «κινηματογράφο» γιατί η γαλλική λέξη cinema έχει για μένα ένα διαχρονικό ρομαντισμό και είναι ο μόνος ήχος με τον οποίο θα μπορούσα να μιλήσω για το Νέο Κύμα και τα παιδιά που κολύμπησαν πάνω στον αφρό του: François Truffaut, Jean-Luc Godard, Éric Rohmer, Claude Chabrol, Jacques Rivette, Alain Resnais, Agnès Varda, Jacques Demy.
Ήταν η Ιστορία του μικρού Antoine Doinel, ενός παιδιού που δεν βρίσκει ανταπόκριση ή κατανόηση στους γονείς του ή το σχολείο του. Καταλήγει στο αναμορφωτήριο από το οποίο δραπετεύει για να πραγματοποιήσει το όνειρό του: να δει τον ωκεανό για πρώτη φορά.
Ο Antoine ήταν η εναλλακτική περσόνα, το alter ego του François, ενσαρκωμένος στο πρόσωπο το Jean Pierre Léaud. Στα επόμενα είκοσι χρόνια παρακολουθήσαμε και μοιραστήκαμε την ζωή του Antoine Doinel, καθώς μεγάλωνε, ερωτεύτηκε, παντρεύτηκε, χώρισε, έζησε από τα 15 έως την τελευταία φορά που τον είδαμε, στα 35, στις πέντε ταινίες, τον πεντάλογο του Antoine Doinel:
Καμιά από τις 23 ταινίες του δεν είναι εύκολο να ξεχαστεί, και μια ανάρτηση μπλογκ δεν μπορεί να τις καλύψει όλες όπως αξίζει για τον αναγνώστη.
Η αγάπη του Truffaut για το cinema μεταφέρθηκε στην ταινία του 1973 Αμερικάνικη Νύχτα που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Σε αυτήν την ταινία μέσα σε ταινία, ο σκηνοθέτης, που τον υποδύεται ο ίδιος ο Truffaut, λέει: το να γυρίζεις μια ταινία είναι σαν να παίρνεις μια άμαξα για το Φαρ Ουέστ του δεκάτου ενάτου αιώνα. Στην αρχή εύχεσαι να έχεις καλό ταξίδι, αλλά κατά την μέση εύχεσαι να επιζήσεις. Ο τίτλος της ταινίας αναφέρεται σε μια χολιγουντιανή τεχνική, την Αμερικάνικη Νύχτα, όπου μειωμένη έκθεση του φιλμ και προσεγμένος εξωτερικός φωτισμός και σκιές, με ένα ειδικό φίλτρο, κάνουν την μέρα να φαίνεται σαν νύχτα, κι έτσι το γύρισμα είναι πιο εύκολο για μια νυχτερινή σκηνή.
Ο Steven Spielberg, στην παρακάτω φωτογραφία με τον Truffaut στο σετ του Close Encounters of the Third Kind, γράφοντας το σενάριο της ταινίας που ήταν το εφηβικό του όνειρο να φτιάξει, δημιούργησε τον ρόλο του διευθυντή προσπαθειών επικοινωνίας ειδικά για τον Truffaut. Ο Truffaut δέχθηκε να πάρει τον ρόλο –ένα ρόλο που είχε να κάνει με μια τέχνη που ο François Truffaut κατείχε τόσο ενστικτωδώς. Την επικοινωνία. Ένας ρόλος φόρος τιμής.
Η αγάπη του Truffaut για το cinema μεταφέρθηκε στην ταινία του 1973 Αμερικάνικη Νύχτα που κέρδισε το Όσκαρ καλύτερης ξένης ταινίας. Σε αυτήν την ταινία μέσα σε ταινία, ο σκηνοθέτης, που τον υποδύεται ο ίδιος ο Truffaut, λέει: το να γυρίζεις μια ταινία είναι σαν να παίρνεις μια άμαξα για το Φαρ Ουέστ του δεκάτου ενάτου αιώνα. Στην αρχή εύχεσαι να έχεις καλό ταξίδι, αλλά κατά την μέση εύχεσαι να επιζήσεις. Ο τίτλος της ταινίας αναφέρεται σε μια χολιγουντιανή τεχνική, την Αμερικάνικη Νύχτα, όπου μειωμένη έκθεση του φιλμ και προσεγμένος εξωτερικός φωτισμός και σκιές, με ένα ειδικό φίλτρο, κάνουν την μέρα να φαίνεται σαν νύχτα, κι έτσι το γύρισμα είναι πιο εύκολο για μια νυχτερινή σκηνή.
Ο Steven Spielberg, στην παρακάτω φωτογραφία με τον Truffaut στο σετ του Close Encounters of the Third Kind, γράφοντας το σενάριο της ταινίας που ήταν το εφηβικό του όνειρο να φτιάξει, δημιούργησε τον ρόλο του διευθυντή προσπαθειών επικοινωνίας ειδικά για τον Truffaut. Ο Truffaut δέχθηκε να πάρει τον ρόλο –ένα ρόλο που είχε να κάνει με μια τέχνη που ο François Truffaut κατείχε τόσο ενστικτωδώς. Την επικοινωνία. Ένας ρόλος φόρος τιμής.
~~~~~~~~~~~~
Φιλμογραφία: François Truffaut
Antoine Doinel: κόκκινο
Εξωπραγματική αγάπη/L' amour fou: μπλε
Επικοινωνία: πράσινο
Παιδικά χρόνια: Πορτοκαλί
Επιρροή Χίτσκοκ/Χόλυγουντ/φόρος τιμής: μαύρο
Vivement dimanche! (1983)
La femme d'à côté (1981)
Le dernier métro (1980)
L'amour en fuite (1979)
La chambre verte (1978)
L'homme qui aimait les femmes (1977)
L'argent de poche (1976)
L'histoire d'Adèle H. (1975)
La nuit américaine (1973, Oscar)
Une belle fille comme moi (1972)
Les deux Anglaises et le continent (1971)
Domicile conjugal (1970)
L'enfant sauvage (1970)
La sirène du Mississipi (1969)
Baisers volés (1968)
La mariée était en noir (1968)
Fahrenheit 451 (1966)
La peau douce (1964)
L'amour à vingt ans -Antoine et Colette (1962)
Jules et Jim (1962)
Une histoire d'eau (1961) (co-director)
Tirez sur le pianiste (1960)
Les quatre cents coups (1959, Cannes, Best Director)
Les mistons (1957)
Une visite (1955)
Σημ. Το σενάριο της ταινίας του Jean-Luc Godard, À bout de souffle (1960), το είχε γράψει ο Truffaut σαν το επόμενο φιλμ στη ζωή του Antoine Doinel. Άρεσε τόσο στον Godard που ο Truffaut του το έδωσε για να γίνει η γνωστή τώρα ταινία "Χωρίς Ανάσα" με τους Jean-Paul Belmondo και Jean Seberg.
~~~~~~~~~~~~
Τα τελευταία καρέ του Les quatre cents coups (1959), καθώς ο μικρός Antoine (Jean Pierre Léaud ) φθάνει στην παραλία και βλέπει τον ωκεανό για πρώτη φορά… Τα καρέ που σήκωσαν το Νέο Κύμα το 1959.
ΥΓ. Ως μέλος του British Film Institute, επρόκειτο να συναντήσω τον François Truffaut σε μια συγκέντρωση στο National Film Theater. Είχα γράψει την διατριβή μου πάνω στο έργο του. Μια φωτογραφική δουλειά κράτησε περισσότερο απ’ όσο περίμενα και όταν έφτασα είχε φύγει. Δεν ήξερα εκείνη την ημέρα ότι θα τον χάναμε σε δύο χρόνια. Τον επόμενο χρόνο σε μια άλλη συγκέντρωση πήγα στην ώρα μου και συνάντησα και μίλησα με τον Claude Lelouch. Αλλά αυτό είναι για άλλη ανάρτηση…
