Κύμα

Les Quatre Cents Coups (1959) Τα Τετρακόσια Χτυπήματα
Καλύτερη Σκηνοθεσία, Φρανσουά Τρυφώ, Κάννες, 1959

Από τις 10 Νοεμβρίου 1958 ως τις 5 Ιανουαρίου 1959 στο Παρίσι, γυριζόταν η ταινία Les Quatre Cents Coups. Τα Τετρακόσια Χτυπήματα. Εγώ γεννήθηκα στις 30 Νοεμβρίου, σχεδόν στη μέση των γυρισμάτων αυτής της καθοριστικής αφετηρίας του Νέου Κύματος του Γαλλικού Κινηματογράφου: La Nouvelle Vague (νουβέλ βάγκ). 

Τα Τετρακόσια Χτυπήματα είχαν την πρεμιέρα τους στις 4 Μαΐου 1959. Δηλαδή, ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Φρανσουά Τρυφώ, γύριζε την ταινία καθώς γεννήθηκα και έκανε την πρεμιέρα ανήμερα στα γενέθλια της Μαργαρίτας, έντεκα χρόνια πριν η Μαργαρίτα γεννηθεί.

Είκοσι ένα χρόνια μετά από εκείνη την πρεμιέρα του 1959, παρέδωσα στο Λονδίνο το 1980 την διατριβή μου για το πτυχίο μου κινηματογράφου, στην οποία πραγματευόμουν το έργο του Φρανσουά Τρυφώ και την πρότασή μου της ευρηματικής και πολυδιάστατης χρήσης της τεχνικής του μοντάζ από μέρους του Τρυφώ, που, κατά την διατριβή μου, το χρησιμοποίησε όχι μόνο για δύο σκηνές σε μια ταινία αλλά και για να συνδέσει έννοιες διαφορετικών καταστάσεων ανάμεσα σε διαφορετικές ταινίες.

Έχοντας μάθει Γαλλικά πριν αρχίσω να μαθαίνω Αγγλικά καθώς μεγάλωνα, πολύ πριν τα Αγγλικά υποσκελίσουν τα Ελληνικά στην χρήση μου μιας γλώσσας, και παρ’ όλα όσα είχα μάθει για την Γαλλία, τα Γαλλικά πράματα απλά δεν έκαναν τίποτα για μένα και πήγα γραμμή στο Λονδίνο, για πρώτη φορά στα δεκαεξίμισι και μόνιμα στα δεκαεφτάμισι. Ένα χρόνο αργότερα όταν πήγα από το Λονδίνο στο Παρίσι πρώτη φορά, για τρεις μέρες, το πρώτο που είπα σε Γάλλο ήτανε: Ντου γιου σπηκ Ίνγκλις; Ήταν η εκδίκησή μου. Όμως η ζωή τά ‘φερε έτσι που στο Λονδίνο, σαν μέλος του Βρετανικού Ινστιτούτου κινηματογράφου, αγάπησα το Νέο Κύμα του Γαλλικού Cinema και τον Φρανσουά Τρυφώ.

Το πρώτο εξώφυλλο του Γαλλικού περιοδικού Cahiers du Cinéma, τεύχος Απριλίου 1951,
με φωτογραφία της Γκλόρια Σουάνσον και του Γουίλιαμ Χολντεν στην ταινία Sunset Boulevard (1950).

Το μηνιαίο περιοδικό, που στα Ελληνικά λέγεται Τετράδια του Σινεμά, κυκλοφορεί μέχρι σήμερα, 74 χρόνια αργότερα, και είναι ένας θρύλος, μια αγία γραφή του κινηματογράφου.

Ιδρύθηκε από τα ιερά τέρατα του Γαλλικού κόσμου της τέχνης και του κινηματογράφου, Αντρέ Μπαζέν, Ζακ Ντονιόλ-Βαλκρόζ και Ζοζέφ-Μαρί Λο Ντουκά, επίσης από τους Ρομπέρ Μρεσσόν, Ζαν Κοκτώ και Αλεσάντρ Αστρούκ, με επεξεργασία Ερίκ Ρομέρ μετά από το 1957.

Αρθρογραφούσαν, μεταξύ άλλων, οι Ζακ Ριβέτ, Κλωντ Σαμπρόλ, Ζαν Λουκ Γκοντάρ, και Φρανσουά Τρυφώ.

Ο Φρανσουά Τρυφώ, μάλιστα, ήταν ανταποκριτής του περιοδικού στο φεστιβάλ των Καννών το 1957, και αυτή η κάρτα ήταν τα διαπιστευτήριά του στο φεστιβάλ:

Στις Κάννες το 1957, ο εικοσπεντάχρονος Φρανσουά, που μόλις πριν εφτά χρόνια, στα 18, είχε φυλακιστεί σαν λιποτάκτης από τον στρατο στην Αλγερία, μετά τον γνώρισε ο Αντρέ Μπαζέν και έγινε κριτικός κινηματογράφου για τα Τετράδια του Σινεμά, δεν φανταζόταν ότι δύο χρόνια αργότερα, το 1959, θα επέστρεφε στις Κάννες για να παρουσιάσει την πρώτη του ταινία, Τα Τετρακόσια Χτυπήματα, για την οποία θα δεχόταν το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στα 27 του χρόνια. Το 1958 μάλιστα, στις Κάννες, ο Τρυφώ είχε θεωρηθεί ανεπιθύμητος λόγο της βαριάς κριτικής που άσκησε στον Γαλλικό κινηματογράφο...

Το γνωστό, κλασικό μοντάζ φωτογραφιών του ηθοποιού Ζαν Πιέρ Λεώ, στον ρόλο του Αντουάν Ντουανέλ,
στις τανίες:
αριστερά: L'amour en fuit, 1979,

δεξιά: εποχή Domicile Conjugal, 1970 και Baisers volés, 1698,
επάνω-δεξιά: Antoine et Colette, 1962
και
κέντρο δεξιά: Les Quatre Cents Coups, 1959.

Ο Ζαν Πιέρ Λεώ ως Αντουάν Ντουανέλ ήταν το alter ego (εναλλακτικό εγώ/ταυτότητα) του Τρυφώ.

Γυρίζοντας την τελευταία σκηνή της ταινίας Τα Τετρακόσια Χτυπήματα

La Nouvelle Vague

Ζαν Λουκ Γκοντάρ (αριστερά), και Φρανσουά Τρυφώ (δεξιά), αρχές της δεκαετίας των '60.

Ο Τρυφώ και ο Γκοντάρ ήταν φίλοι. Ο Γκοντάρ έλεγε ότι ο καλύτερος τρόπος να κάνεις κριτική κινηματογράφου είναι να γυρίσεις μια ταινία ο ίδιος.

Στα Γαλλικά, ο ήχος του «υ» στο «Τρυφώ» προφέρεται πολύ κλειστός, σχεδόν σαν «ου», και το «ου» στο «Λουκ» προφέρεται επίσεις πολύ κλειστό, κοντά στο «Λυκ». François Truffaut, Jean-Luc Godard.

Ο Τρυφώ γύρισε Τα Τετρακόσια Χτυπήματα το 1958-1959 και μετά, μαζί με τον Γκοντάρ, έγραψε το περίγραμμα σεναρίου A Bout De Souffle (Με Κομένη την Ανάσα), το οποίο γύρισε o Γκοντάρ to 1959-1960. Το λεπτομερές σενάριο, από το περίγραμμα του Τρυφώ, ο Γκοντάρ το έγραφε καθημερινά καθώς ξεκίναγε να γυρίζει την κάθε σκηνή, και έτσι το σενάριο και η ταινία δημιουργήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα εν τω γενέσθαι.

Τα Τετρακόσια Χτυπήματα (1959) είναι μια ταινία-ορόσημο που θεωρείται η αφετηρία του κινήματος του Γαλλικού Νέου Κύματος, καθιερώνοντας ένα νέο στυλ κινηματογράφου που ήταν πιο προσωπικό, οικείο και επαναστατικό.

Και, η ταινία του Γκοντάρ A Bout De Souffle (1960), εδραίωσε το Νέο Κύμα. 

«Το "A Bout de Soufle" είναι επίσης μια καθοριστική ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου, επειδή βοήθησε στην έναρξη του κινήματος του Γαλλικού Νέου Κύματος και έφερε επανάσταση στην κινηματογράφηση με τις ριζοσπαστικές τεχνικές του, όπως τα jump cuts, η νατουραλιστική υποκριτική και τα γυρίσματα επί τόπου. Αυτό το τολμηρό, πειραματικό στυλ έσπασε από τη συμβατική, στούντιο αισθητική της εποχής, εμπνέοντας μια γενιά κινηματογραφιστών με την ακατέργαστη ενέργειά του και την αμφισβήτηση των παραδοσιακών συμβάσεων αφήγησης.»

Οι ηθοποιοί Τζην Σήμπεργκ και Ζαν Πωλ Μπελμοντό στους ρόλους της Πατρίσια και του Μισέλ

A Bout De Souffle (1960) (Με Κομμένη την Ανάσα)

Εξήντα πέντε χρόνια αργότερα:
(από αριστερά προς δεξιά)

Ο ηθοποιός Ματιέ Πενσινά στον ρόλο του οπερατέρ Ραούλ Κουτάρ,

ο ηθοποιός Γκιγιώμ Μαρμπέκ στον ρόλο του σκηνοθέτη Ζαν Λουκ Γκοντάρ,

ο ηθοποιός Ωμπρύ Ντουλέν στον ρόλο του ηθοποιού Ζαν Πωλ Μπελμοντό, και,

η ηθοποιός Ζωή Ντετς στον ρόλο της ηθοποιού Τζην Σήμπεργκ.

Ταινία: Nouvelle Vague (2025) (Το Νέο Κύμα)

Το 1960 μετά από το Με Κομμένη την Ανάσα έλεγαν ότι
κανείς δεν πρόκειται να ξαναδώσει δουλειά στον Μπελμοντό.

Πέθανε 88 ετών το 2021, διεθνώς φημισμένος και αγαπημένος πρωταγωνιστής 89 ταινιών.

Η Αμερικανίδα Τζην Σήμπεργκ το εύρισκε βασανιστικό να εργάζεται με τον Γκοντάρ ο οποίος εργαζόταν
χωρίς πρόγραμμα και η Σήμπεργκ ήθελε συνεχώς να παραιτηθεί κατά τα γυρίσματα της ταινίας
πιστεύοντας ότι η συμμετοχή της στην ταινία θα την γελοιοποιούσε στο κοινό της,
καθώς, πριν εργαστεί για τον Γκοντάρ, είχε εργαστεί στο Χόλυγουντ για σκηνοθέτες όπως ο Ότο Πρέμιγκερ.
Ήθελε να ξεχάσει ότι σαν ηθοποιός ήταν μέρος του Με κομμένη την Ανάσα.

Πέθανε 40 ετών το 1979 έχοντας γυρίσει 36 ταινίες.

Η είδηση του θανάτου της ήταν ότι «Πέθανε η Σταρ του Με Κομμένη την Ανάσα».

Είναι 40-50 χρόνια τώρα, που το να είσαι επαγγελματίας ή καλλιτέχνης συνδεδεμένος ή συνδεδεμένη με
Τα Τετρακόσια Χτυπήματα, ή με το Με Κομμένη την Ανάσα,
σε κάνει μέρος της Ιστορίας της Τεχνης.

Το Με Κομμένη Την Ανάσα γυρίστηκε και από το Χόλυγουντ 23 χρονια αργότερα, το 1983,
με τον Ρίτσαρντ Γκήαρ και την Βαλερί Καπρίνσκι.

Σους τίτλους της ταινιας, ο Τρυφώ έλαβε μνεία για την υπόθεση και ο Γκοντάρ για το σενάριο.

~~~

Ισως τώρα να είναι μια καλή στιγμή να μάθουμε κάτι που κανεις που δεν ξέρει Γαλλικά, δεν μπορεί να το γνωρίζει. Nouvelle Vague δεν σημαίνει Νέο Κύμα, οπως το λένε στα Ελληνικά, ούτε New Wave (wave = κύμα) όπως το λέμε στα Αγγλικά. Vague (βάγκ), στα Γαλλικά, σημαίνει ασαφής, αόριστος, αβέβαιος, ακαθόριστος.

Στον Γαλλικό νου και κουλτούρα, Nouvelle Vague σημαίνει:
«Κάτι το καινούργιο που είναι ασαφές, αόριστο, αβέβαιο χωρίς σταθερρότητα, δύσκολο να καθοριστεί με όρους ή κανόνες.»

Nouvelle Vague στα Ελληνικά μεταφράζεται ως «Καινούργια προσέγγιση στην αοριστία με αβεβαιότητα χωρίς κανόνες».

Αλλάζει εντελώς όταν το διαβάσουμε και το σκεφτούμε όπως το κατανοούν οι Γάλλοι.

Διαβάζοντάς το έτσι, όλα φωτίζονται, εξηγούνται και μπαίνουν στην σειρά, μεταφορικά.
Nouvelle Vague δεν αναφερότανε στο κύμα αλλά στο τι κουβάλαγε το κύμα στον αφρό του. (αυτό είναι μια δική μου, προσωπική εφεύρεση-ρήση ως προσέγγιση στην μεταφορικότητα της έκφρασης)

Ούτε στα Ιταλικά μπορεί να μεταφραστεί σωστά η Nouvelle Vague. Αλλά στην Ιταλία το λένε Nouvelle Vague, στα Γαλλικά, και ευχόμαστε ότι καταλαβαίνουν τι λένε. Ιδίως επειδή θα μπορούσε να πει κανείς ότι ο μπαμπάς της Γαλλικής Nouvelle Vague, 1959, ήταν ο Ιταλικός κινηματογραφικός Νεορεαλισμός, 1945, Κλέφτες Ποδηλάτων (ΝτεΣίκα), Ρώμη Ανωχύρωτη Πόλη (Ροσελίνι). Και φυσικά Λα Στράντα του Φελίνι. Όταν ο σεβάσμιος, γηραιότερος Ροσελίνι επισκεπτόταν τα γραφεία των Τετραδίων του Σινεμά, ή συναντήσεις Γάλλων ιντελεκτουέλ της νουβέλ βαγκ, γινόταν δεκτός σαν εικαστικός τους πατέρας.

...και ναι, vagueness στα αγγλικά σημαινει αοριστία.

Αλλά, στα αγγλικά, δεν μπορούμε να πούμε New Vagueness. Θα ήταν γλωσσικά λάθος. Γι' αυτό συμβιβαζόμαστε στο wave (κύμα).

Τι όμορφα που ακούγεται στα Γαλλικά, La Nouvelle Vague.

Γιατί λοιπόν στα αγγλικά και στα εληνικά η αοριστία ονομάστηκε κύμα;
Του κόσμου δεν του αρέσει η αβεβαιότητα και η αοριστία.
Και οι ιδρυτές ήθελαν να δώσουν στον κόσμο κάτι το καινούργιο μέσω της έλειψης όρων και κανόνων συμπεριφοράς. Αλλά, έξω από την Γαλλία το όνομά τους άλλαξε γιατί δεν μπορούσε να εκφραστεί σε άλλες γλώσσες με την ομορφιά, βάθος και απλότητα που εκφραζόταν στα Γαλλικά.

Ναι, La Nouvelle Vague του Τρυφώ και του Γκοντάρ ήταν κάτι τόσο πολύ περισσότερο από όσο νομίζαμε έξω από την Γαλλία.

Γι' αυτό και όταν ο Αμερικανός σκηνοθέτης Ρίτσαρντ Λίνκλέητερ όταν γύρισε την ταινία του το 2025 σχετικά με τα γεγονότα του 1959-1960 και το γύρισμα του Με Κομένη την Ανάσα, ονόμασε την τανια του όχι New Wave, στα αγγλικά, αλλά Nouvelle Vague (οπως πρέπει να την αναφέρει κανείς όταν ξέρει τι σημαίνει). 

~~~

Ο ηθοποιός Εντριέν Ρουγιάρντ στον ρόλο του Φρανσουά Τρυφώ,

και

ο ηθοποιός Γκιγιώμ Μερμπέκ στον ρόλο του Ζαν Λουκ Γκοντάρ,

Στην ταινία του 2025, του Αμερικανού σκηνοθέτη Ρίτσαρντ Λίνκλέητερ:

Nouvelle Vague (το Νέο Κύμα)

Εξώφυλλο του περιοδικού Τα Τετράδια του Σινεμά,

με τον ηθοποιό που υποδύεται τον Γκοντάρ

και τον τίτλο:

Ρίτσαρντ Λίνκλέητερ, Το δικό του Nouvelle Vague,

για την καινούργια του ταινία, Νέο Κύμα (2025)
Ο τίτλος ειναι σαν λογοπαίγνιο:
η ταινία του Λίνκλέητερ που λέγεται Nouvelle Vague,
η,

το πως αποδίδει ο Λίκλέητερ το καλλιτεχνικό κίνημα Nouvelle Vague.

Κατά την γνώμη μου όπως και κατα την γνώμη πολλών,
η ταινία του 2025, Nouvelle Vague, ειναι μια ερωτική επιστολή

του σκηνοθέτη Λίνκλέητερ προς τον Γκοντάρ και προς όλο το Πάνθεον της Nouvelle Vague.

Η Μαργαρίτα κι' εγώ ξαναείδαμε το Με Κομένη την Ανάσα την πρώτη βραδιά
και την δεύτερη βραδιά το Nouvelle Vague του Λίνκλέητερ.
Η Μαργαριτα είπε ότι πρέπει να τα δούμε και τα δύο το ένα μετά από το άλλο
επειδή, είπε, αυτά είναι η ζωή μου (η ζωή του συζύγου της).
Και έχει δίκιο.

ΥΓ. Ούτε της Μαργαρίτας ούτε σε εμένα, προσωπικά, αρέσει το έργο του Γκοντάρ, ενώ λατρεύω το έργο του Τρυφώ. Τα καταλαβαίνω και τα δύο γιατί έχω την εκπαίδευση να τα καταλάβω. Κατανοώ, θαυμάζω και σέβομαι το πως και σε τι συνέβαλε ο Γκοντάρ, με ποιά τεχνική  και σκεπτικό χάραξε τις γραμμές της επανάστασης, και πως παρέμεινε επαναστάτης επαναλαμβάνοντας τον εαυτό του συνεχώς, αλλά με γεμίζει ο τρόπος επικοινωνίας, και η τεχνική και δομική κινηματογραφική ανάπτυξη του Τρυφώ. Άλλο βέβαια τι μας γεμίζει προσωπικά και υποκειμενικά, και άλλο τι αναγνωρίζει κανείς επαγγελματικά και ακαδημαϊκά.
Δεν μπορώ πια να έχω την απλή εμπειρία του να αφήσω μια ταινία να με πάρει σ' άλλη γη, σ' άλλα μέρη, και να μ' αρέσει ή να μη μ' αρέσει, επειδή ξερω πως φτιάχνουν το λουκάνικο, και θέλω-δε-θέλω, το βλέπω, το λουκάνικο, στην λεπτομέρια κατασκευής του. Αλλά μπορώ τουλάχιστον να ξεχωρίσω και να απολαύσω τι με γεμίζει προσωπικά, χωρίς να το παρουσιάζω σαν να ισχύει πέρα απο εμένα.
Ο Γκοντάρ ήταν πάντα επαναστάτης αναποδογυρίζοντας τον κάθε κανόνα του πως γυρίζεται μια τανία και του πως παρουσιάζεται μια ιστορία στον κινηματογράφο. Το έκανε το 1960 στο Με Κομένη την Ανάσα, και το κάνει σε κάθε του ταινία, σαν να ξαναρχίζει από την αρχή κάθε φορά.

Κατά την δική μου γνώμη, άλλη μια ρήση Δημητριακή:

Αν ο Γκοντάρ ήταν το νευρικό σύστημα, τα νεύρα της Nouvelle Vague,

ο Τρυφώ ήταν η καρδιά της, το αίμα της. Η αναπνοή της.

Μερικοί από τους σκηνοθέτες που θεωρούνται μέρος του νέου κύματος: François Truffaut (1932–1984), Jean-Luc Godard (1930–2022), Agnès Varda (1928–2019), Claude Chabrol (1930–2010), Alain Resnais (1922–2014), Louis Malle (1932–1995), André Bazin (1918–1958), και άλλοι.

Για μένα, παραμένει μεγάλη ερώτηση το γιατί δεν θεωρήθηκε, δεν έγινε ποτέ δεκτός σαν μέρος του Νέου Κύματος, ένας από τους πολύ αγαπημένους μου Γάλλους σκηνοθέτες, ο Claude Lelouch, (Un Homme et Une Femme, 1966, Ένας Άνδρας και μια Γυναίκα), 73 ταινίες. Ίσως, αν μου επιτραπεί για μια στιγμή να γίνω λίγο κακός με τους αγαπητούς μας Γάλλους, να υπάρχει κάτι το διαφορετικό σχετικά με τον Λελούς, παραδείγματος χάριν το ότι ήταν πλήρως Εβραϊκής καταγωγής;

Αυτό θα ήταν περίεργο αν έχει βάση στην μη-ομιλούμενη αλήθεια μια και, ενώ κανείς σκηνοθέτης του Νέου Κύματος δεν ήταν Εβραϊκής καταγωγής, ήταν Εβραίος ο βιολογικός πατέρας του Φρανσουά Τρυφώ, γεγονός το οποίο ο Τρυφώ το ανακάλυψε το 1968. Κατά το 1968 όμως, οι γνώμες και προτιμήσεις του ποιός είναι Νέο Κύμα και το ποιός δεν είναι είχαν ήδη αρχίσει να γράφονται στους μονόλιθους της αιωνιότητας.

Αν όμως το Ένας Άνδρας και Μια Γυναίκα (1966) δεν είναι μέρος του Νέου Κύματος, τι είναι;

Πήρε μάλιστα και τον Χρυσό Φοίνικα στς Κάννες το 1966.

Jean-Louis Trintignant, Anouk Aimée,

Un Home et Une Femme (1966)
Claude Lelouch

~~~

Ο Φρανσουά Τρυφώ σκηνοθέτησε 28 ταινίες, και ο Ζαν Λουκ Γκοντάρ 138.

1977: ο Φρανσουά Τρυφώ (1932-1984) στον ρόλο του επικοινωνητή Λακόμπ,
στην ταινία του Στήβεν Σπήλμπεργκ, Στενές Επαφές Τρίτου Τύπου.

Ζαν Πιερ Λεώ (γεννήθηκε 1944), Ζακλίν Μπισέ (γεννήθηκε 1944) και Φρανσουά Τρυφώ (1932-1984),

στην Ταινία του Τρυφώ, Αμερικάνικη Νύχτα (1973),

Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας.

Ο Ζαν Λουκ Γκοντάρ (1930-2022) το 2010.

~~~