Η διαφορά μεταξύ φιλοσοφίας και επιστήμης είναι ότι:
Η φιλοσοφία κάνει ερωτήσεις ενώ η επιστήμη δίνει απαντήσεις.
Στην φιλοσοφία, ερωτήσεις απαντούνται με επόμενες ερωτήσεις,
ενώ,
Η επιστήμη απαιτεί πειραματική και μαθηματική απόδειξη για να θεμελιώσει μια απάντηση.
Όταν η φιλοσοφία σταματά να ερωτά και επαφίεται σε μια απάντηση, τότε,
από φιλοσοφία μεταλλάσσεται σε θρησκεία,
και η απάντηση θεωρείται δόγμα.
που θα έχανε την απλή ομορφιά της, και το κύρος της, αν κανείς προσπαθούσε να την αναλύσει.
Δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο κατ' ομοίωσή του,
η δημιούργησε ο άνθρωπος τον θεό κατ' ομοίωσή του;
ή μήπως άνθρωπος και θεός είναι ένα και το αυτό;
οχι τόσο ότι ο άνθρωπος είναι θεός, όσο το ότι θεός είναι ο άνθρωπος,
οι πρώτες ύλες του οποίου υπήρχαν από την αρχή του χρόνου.
Ο χρόνος ξεκίνησε να είναι γραμμικός την πρώτη στιγμή που από ενέργεια δημιουργήθηκε ύλη.
Θρησκεία είναι μια διήγηση που βοηθά τους ανθρώπους
παρέχωντας ασφάλεια, παράδοση και ηθική σε κάθε κοινωνία,
όταν οι άνθρωποι δεν ικανοποιούνται ούτε με την φιλοσοφία ούτε με την επιστήμη,
και η ψυχή τους ποθεί κάτι απλούστερο, και ευκολότερο να κατανοηθεί.
Κάτι που να τους λέει πως να ζήσουν, πως να σκεφτούν και τι να κάνουν και τι να μην κάνουν.
Επειδή... το να κοιτάξει κανείς την άβυσσο κατάματα, είναι τα δύσκολα.
Έτσι πιστεύω τώρα, στα 67 μου, καθώς τα γράφω αυτά στις 15 Μαρτίου 2025 για να τα δημοσιεύσω τις ερχόμενες μέρες ώστε να τα μοιραστώ. Αυτά όλα έχουν εξελιχθεί στον νου μου ξεκινόντας από πριν να γίνω 10 χρονών. Είναι αποτέλεσμα 60 χρόνων έρευνας και σκέψης.
Έρευνα και σκέψη θεωρώ τον στόχο και νόημα της Ύπαρξης, εφ' όσον η Ύπαρξη δεν είναι παρά η αυτο-συνειδητοποίηση, η αυτογνωσία του ίδιου του Σύμπαντος. Συχνά σε αυτό το μπλογκ γράφω και για φιλοσοφία και για επιστήμη και για θρησκεία, σε αναρτήσεις μερικές των οποίων θα βρείτε στην αριστερή κολώνα δίπλα σε αυτό το κείμενο, στα μπλε και κόκκινα κουτιά κάτω από τον τίτλο Επιλογές Αναρτήσεων.
Η πέμπτη ανάρτηση που είχα κάνει σε αυτόν τον ημερολογιακό ιστό (web log, blog μπλογκ), στις 11 Φεβρουαρίου 2010, πριν 15 χρόνια (τότε που οι τίτλοι των αναρτήσεών μου ήταν περισσότερες από μια λέξη) λεγόταν Από Τους Τρεις Ο Δυσκολότερος. Από τότε μέχρι τώρα που γράφω αυτές τις αράδες έχω δημοσιεύσει 1.425 αναρτήσεις. Το κείμενο Από Τους Τρεις Ο Δυσκολότερος μου αρέσει μέχρι και σήμερα πολύ, και αισθάνομαι χαρά και εκπλήρωση που το έγραψα. Ειχα χρησιμοποιήσει εκφράσεις και δομή διηγήματος για να προτείνω κάτι το απλό: ότι, διαφορετικές αφηγήσεις μπορεί να λένε ακριβώς το ίδιο πράγμα κι' ας είναι φαινομενικά αντιθετικές.
Και, ότι, ο ανθρώπινος νους, ο οργανικός μας εγκέφαλος, αυτός ο υπολογιστής νοημοσύνης, εχει την φυσική δυνατότητα να σκεφτεί και να κατανοήσει έννοιες μόνο προς μια εννοιακή κατεύθυνση και να δει, να αναγνωρίσει, μια και μόνο λογική δομή, που είναι πάντα η ίδια, άσχετα με την όποια αφήγηση ή υπόσταση χρησιμοποιεί για να την παρουσιάσει, είτε σαν Φιλοσοφία, είτε σαν Επιστήμη, είτε σαν Θρησκεία. Η αντίθεση μπορεί να βρίσκεται στην επιφάνεια αλλά ποτέ στην ουσία, επειδή μόνο προς μια λογική κατεύθυνση έχει ο εγκέφαλός μας την περιορισμένη δυνατότητα να κλείνει.
Κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια άλλαξε η φύση της λεγόμενης Ελληνικής Μπλογκόσφαιρας. Λιγόστεψαν κατά πολύ εκείνοι που επιλέγουν ενότητες κειμένων που προσκαλούν συζήτηση. Άλλαξε, εξελίχθηκε και η δική μου σκέψη και ιδιαίτερα το κατά πόσο επιτρέπω στα κείμενά μου και την συζήτησή μου να φτάνει παραπέρα, με περισσότερη αυτοπεποίθηση και θάρρος --πιστεύω ότι το κάνω περισσότερο τώρα από όσο παλαιότερα. Εγώ παρέμεινα στα κείμενα και την συζήτηση χωρίς να ενδιαφέρομαι για τα καινούργια προγράμματα που, τα σόσιαλ μήντια, τα καταντάνε σόσιαλ μύδια απομονώνοντας τους ανθρώπους με μονοφρασιτκά τσιτάτα αντί να τους ενώνουν εποικοδομητικά με συζήτηση ανταλλαγής απόψεων και θεώρησης γεγονότων.
Δεκαπέντε χρόνια αργοτερα δεν έχει αλλάξει σχεδόν τίποτα στα θεμέλια του σκεπτικού μου, σχετικά με το θέμα της ανάρτησης αυτής, αλλά, φυσικά, σήμερα θα εξέφραζα ορισμένες έννοιες λίγο διαφορετικά. Θα το είχα γράψει κάπως διαφορετικά. Η αρχιτεκτονική θα ήταν διαφορετική. Εξέλιξη γαρ.
Κι' έτσι σήμερα, σας παρουσιάζω εκείνη την ανάρτηση ξανά, δεκαπέντε χρόνια αργότερα, με σημερινή εργασία σύνταξης, παρουσίασης, και με ορισμένες αλλαγές αφαιρέσεις και προσθέσεις όπως θα την έγραφα σήμερα. Την ξαναέγραψα σήμερα. Εκανα κάτι σαν λογοτεχνική επιμέλεια του προ-δεκαπενταετίας νου μου.
Ελπίζω να σας διασκεδάσει.
Ένα μικρό παραμύθι σε τρία Κεφάλαια
Η Γηραιά Λύκαινα
Ο πρωινός ήλιος έκανε το τοπίο να λαμποκοπά. Δυό-τρία κατάλευκα συννεφάκια καθρεπτιζόντουσαν στη λίμνη μπροστά από το ανάκτορο. Ακόμα και το συνήθως σκούρο νερό λαμποκοπούσε με το γαλάζιο χρώμα του ουρανού. Μόνο τα πουλιά ακούγονταν, και, πού και πού, οι μακρινές φωνές των ψαράδων που γύριζαν στη Νίκαια. Μα το μυαλό του ήταν αλλού. Στ' αυτιά του βούιζε ακόμα το εργοτάξιο της καινούργιας πόλης που χτιζόταν με ρυθμό πυρετώδη δύο μέρες δρόμο βορειοδυτικά. Μα, πάνω απ' όλα, του έλειπε η παλιά, δυναμική πρωτεύουσα που λίγο μόνο καιρό πρόλαβε να την χαρεί. Τόσα χρόνια στο κρύο και τη βαρβαρότητα της Υόρκης, πόσα όνειρα στρατήγησε για να κάνει την εφτάλοφη πολιτεία δικιά του. Το κέντρο του κόσμου, με τους θησαυρούς της τέχνης και του πλούτου που οι προκάτοχοί του είχαν μαζέψει και χτίσει επί αιώνες. Τα κράτησε στα χέρια του όλα αυτά. Οι πόθοι και τα σχέδια έγιναν πραγματικότητα. Αλλά είχε την νοημοσύνη γρήγορα να καταλάβει, κοιτάζοντας την αυτοκρατορία γύρω του, ότι για να τα κρατήσει όλα αυτά έπρεπε πρώτα να τα αφήσει πίσω του. Και τώρα ήταν εδώ. Όση ηρεμία και να υπήρχε σήμερα σ' αυτή τη λίμνη, στα χαμηλά βουνά που αγκάλιαζαν την μικρή πόλη, δεν μπορούσε να την νοιώσει και να την φχαριστιθεί. Και η βαβούρα στην αίθουσα πίσω του δεν έλεγε να καταλαγιάσει.
Ο Κωνσταντίνος γύρισε την πλάτη του στο παράθυρο και με αργό αλλά σταθερό βήμα περπάτησε τα λίγα μέτρα μέχρι τον πρόχειρο θρόνο. Κάθισε και στύλωσε το βλέμμα στον ένα, μετά τον άλλο, και τον άλλο. Κοίταξε πάμπολλα από τα 318 πρόσωπα των μεσήλικων, των νεότερων και των γέρων που συνομιλούσαν άλλοι με πάθος, άλλοι με στόμφο, σαν να μην ήταν αυτός ανάμεσά τους.
Μίλησε χαμηλόφωνα αλλά με τόνο επιτακτικό:
- Σας κουβάλησα εδώ...
Οι πλησιέστεροι άκουσαν πως μίλησε και σταμάτησαν. Καθώς βουβάθηκαν οι κοντινότεροι στον αυτοκράτορα, οι γύρω τους σταμάτησαν κι αυτοί, και οι διπλανοί τους, και οι παραπέρα, μέχρι που νεκρική ησυχία απλώθηκε σαν κύμα σε όλη την αίθουσα. Και μπορούσε τώρα μέσα στη σιγή των υποτακτικών του να ακούσει επί τέλους το κύμα της λίμνης έξω από το παράθυρο. Μίλησε πάλι με φωνή αυτή τη φορά τρανταχτή.
- Σας έφερα εδώ γιατί το κράτος σας χρειάζεται. Εγώ θέλω την εκδούλευσή σας. Πάνε δέκα χρόνια από τα Μεδιόλανα και στην αυτοκρατορία τούτη γίνεται της πρώτης μου αγαπητικιάς το κάγκελο! Ούτε ο κόσμος ούτε η σύγκλητος θυμάται πια αν έχουμε τετραρχία ή διαρχία ή έναν αυτοκράτορα, και όσοι είναι ενημερωμένοι βάζουν στοιχήματα για το πόσους μήνες θα βαστάξει αυτό το κράτος. Και ο κοσμάκης μιλάει εκατό γλώσσες και χάβει άλλες τόσες θρησκείες. Από τους Ίβηρες μέχρι τους Ισραηλίτες και από την Αίγυπτο μέχρι την Καληδονία και τα σύνορα των βαρβάρων στον βορρά σταματήσανε να δίνουν στο κράτος το βιός τους κι αρχίσανε να παίρνουνε της Ρώμης. Είναι καζάνι έτοιμο να 'ρθει στη βράση κι όλοι περιμένουν την στιγμή. Γι’ αυτό και το κράτος πρέπει να αντιδράσει αστραπιαία και από κατεύθυνση απρόσμενη.
Κοίταξε γύρω του και είδε τα ερωτηματικά στα άπλανα μάτια τους. Τους έχανε έναν-ένα και γρήγορα.
- Το κράτος χρειάζεται μία θρησκεία. Και εσείς θα την ορίσετε. Εδώ μέσα, τώρα!
- Μα Αύγουστε, οι Θεοί της Ρώμης είναι δώδεκα, και η ανεξιθρησκία στους λαούς που ασπάζονται την Ρωμαϊκή Ειρήνη είναι αυτό που έκανε την Ρώμη μεγάλη.
Ο Κωνσταντίνος έκοψε τη συζήτηση σηκώνοντας το χέρι:
- Οι Θεοί της Ρώμης ήρθαν από την πόλη της Αθηνάς, και η Ρώμη έγινε μεγάλη από τις λεγεώνες της. Και 'σείς οι τριακόσιοι τόσοι 'δώ μέσα θα κρυβόσασταν ακόμη στα υπόγεια και τις σπηλιές σας αν εγώ δεν είχα υπογράψει γι' αυτή την Ιουδαϊκή αίρεση της φτωχολογιάς που έχει φυτρώσει σαν μανιτάρια σ' όλη την mare nostrum, τη Μεσόγειο!
- Εσύ Αύγουστε μιλάς έτσι για την πίστη στον Θεάνθρωπο πού σού έστειλε το λάβαρό Του, Εν Τούτω Νίκα, πριν την Αγιασμένη μάχη στην Μιλβιανή γέφυρα;
Ο Κωνσταντίνος, με ανυπομονησία:
- Άκου λέει! Και μάλιστα το λάβαρο το κουβάλαγε ένας ευνούχος πάνω σ' ένα πράσιν' άλογο! Για σοβαρέψου Άρειε! Σύνελθε παρακαλώ! Έχετε να σώσετε το κράτος των Ρωμαίων γιατί στο κάτω-κάτω χωρίς εμάς, όταν σας παραλάβουν κάτι άλλοι, που τους τρέχουνε τώρα τα σάλια, θα παρακαλάτε νά 'χατε πάλι τον Διοκλιτιανό!
- Ο Χριστιανισμός έγινε πια Λερναία Ύδρα με πάμπολλα κεφάλια, και το τι είναι εξαρτάται από το που βρίσκεσαι και ποιόν ακούς. Αλλά όσο μπερδεμένη θρησκεία και να είναι, είναι το ένα πράγμα που είναι διαδεδομένο παντού στην αυτοκρατορία. Τριάντα, ίσως και σαράντα στους εκατό είναι Χριστιανοί ή έχουν ακούσει για τον Χριστιανισμό.
- Πρέπει να την βάλετε αυτή τη Θρησκεία σε τάξη. Μία Θρησκεία, μία γραμμή, μία οργάνωση. Αυτή τη φορά η Ρώμη θα φέρει την ειρήνη και την ευημερία όχι με τις λεγεώνες, αλλά, με την αγάπη του ...πώς τον είπαμε;
- Χριστό! Ιησού! Θεάνθρωπο!
- Ναι, αυτόνε. Ο Αυτοκράτορας παρακολουθούσε του σπόρους που έριχνε να πιάνουν και να φυτρώνουν αστραπιαία στις κεφαλές μπροστά του.
Άρχισαν οι σκλάβοι να φέρνουν εδέσματα εξαίσια για το δεκατιανό μα ο Αυτοκράτωρας με ένα του νόημα τους έδιωξε. Μερικοί από τους σοφούς άρχισαν δειλά να ακολουθούν τα φαγητά που κουβαλούσαν οι σκλάβοι, νομίζοντας ότι ο αυτοκράτορας τους είχε στείλει να φάνε αλλού. Μα σαν είδαν τους περισσότερους να στέκονται ακίνητοι και τον Κωνσταντίνο να ακουμπάει το μέτωπο στο χέρι του περιμένοντας, γύρισαν όλοι στο σημείο πού στεκόντουσαν πριν.
- Είναι απλό. Εσείς, οι τριακόσιοι δεκαοχτώ καθώς πρέπει και μορφωμένοι Χριστιανοί απ' όλη την Μεσόγειο, αντιπροσωπεύετε κάθε λογής έκδοση της θρησκείας αυτής, για να μην πω των θρησκειών αυτών. Βάλτε τα κάτω, ζυγίστε τα, και φτιάξτε μου μία και μοναδική θρησκεία που θα γίνει το Πιστεύω της Αυτοκρατορίας των Ρωμαίων.
- Κι εδώ είναι τώρα τα δύσκολα! Το δόγμα που θα αρχιτεκτονίσετε πρέπει να γίνει δεκτό από όλους τους Χριστιανούς και πρέπει να φαίνεται θελκτικό και ακίνδυνο στους υπόλοιπους. Ένα κάτι για όλους, αλλά σε μια ξεκάθαρη εικόνα. Μα πιο σημαντικό, το σημαντικότερο, είναι να βάλετε να μαγειρέψει όλη σας η σοφία γιατί ότι σκαρφιστείτε δεν πρέπει να είναι μόνο θεμιτό στο κοσμάκη όλο, μα θα πρέπει να είναι και χτισμένο με σκέψεις που θα στέκονται ακλόνητες σαν μάρμαρα κάθε φορά που οι σοφολογιότατοι των Ρωμαίων και άλλων θα προσπαθούν να το πορθήσουν και να το ξεχαρβαλώσουν. Έχετε δουλειά βαρβάτη μπροστά σας κύριοι.
- Θα χρειαστεί και οργάνωση. Κτίσματα, τέμπλα εκκλησίες; θα χρειαστούν οι οργανωτές να φοράνε κάποια στολή που όλοι θα αναγνωρίζουν και θα πρέπει οι οργανωτές αυτοί να ζουν καθημερινά κοντά στο λαό και να προσφέρουν τελετές και μυστήρια, θυσίες, τέλος πάντων, καταλαβαίνετε. Και τέρμα η νοικοκυρά το Σαμπάθ να φέρνει στο τραπέζι το ψωμί και το κρασί. Αυτό ο Χριστιανός το θεωρεί αμοιβή: πρέπει να δίνεται από εσάς και από την οργάνωση που θα θεριέψει από τούτο το ανάκτορο.
- Και ένα σύμβολο. Αυτό το ψάρι είναι περίπλοκο και χασούρικο. Ο σταυρός πολύ λιτότερος, μεγαλειώδης και πρωτότυπος. Κολλάτε πάνω κι ένα μισογδυμένο κακομοίρη και πιάνετε και όλους που τους σηκώνεται να βασανίζουν η να βασανίζονται. Μπορεί μάλιστα να συνδυάσουμε το δόγμα που θα βγάλετε με κάποιο θαύμα. Να βρούμε μια επιβλητική παρθένα και να τη στείλουμε στη Ιουδαία να βρει το σταυρό του κακομοίρη. Αυτό θα 'ναι καλό, σημειώστε το. Αλλά τα θέλω όλα έτοιμα πριν την αποστολή: ο σταυρός πρέπει να φαίνεται παμπάλαιος και θα χρειαστούμε και πολύ ξύλο να στείλουμε δεξιά κι αριστερά.
- Κύριοι, αυτά, και είναι σημαντικά. Πάρτε όσο χρόνο χρειάζεστε αλλά με μέτρο γιατί το κράτος πρέπει να κινηθεί πάραυτα. Το κράτος των Ρωμαίων βασίζεται σε εσάς να συμφωνήσετε και να φτιάξτε ένα μαργαριτάρι λαμπερό για τον κοσμάκη και τους σοφούς, για τους αιώνες. Ειδεμή... και ο Αυτοκράτωρ με αργές κινήσεις ένωσε τέσσερα δάχτυλα του δεξιού χεριού και τα πέρασε σταθερά αλλά μεγαλοπρεπώς, ευθεία γραμμή μπροστά από τον λαιμό του. Μετά, με μερικά βήματα, έφτασε πάλι στο παράθυρο και συνέχισε να ατενίζει πέρα προς τη δύση, προς την κατεύθυνση της γηραιάς λύκαινας. Η βαβούρα στην αίθουσα πίσω του είχε σταματήσει.
ΙΙ
Θάνατος και Γέννηση
Έτσι μίλησε ο Κωνσταντίνος εκείνο το πρωί της 20ης Μαΐου, 325 χρόνια μετά την γέννηση του Ιησού από την Ναζαρέθ. Δεν ήξερε εκείνο το πρωί τι φρούτο θα ξεπεταγόταν από τον κάθε καρυδιάς καρύδι όχλο που είχε συνάξει, κι ας είχαν έρθει μόνο οι τριακόσιοι δεκαοχτώ από τους χίλιους διακόσιους που είχε καλέσει, αλλά, ήξερε ήδη τα απλούστερα και αποδεδειγμένα: Για κάθε δέκα σοφολογιότατους υπάρχει ένας τίμιος άνθρωπος και για κάθε δέκα τίμιους υπάρχει ένας σοφός. Λοιπόν, τριάντα τίμιοι, τρείς σοφοί, διακόσιοι ογδόντα φιλόδοξοι πολιτικάντηδες και πέντε μαλάκες ήταν ακριβώς το ζύγι που χρειαζόταν. Κι αν παρ' ελπίδα πήγαινε τζίφος η προσπάθεια, είχε πάντα στη διάθεσή του και τις λεγεώνες.
Υπήρχε εκείνο τον καιρό και ένα πράγμα σημαντικό στο οποίο ο Κωνσταντίνος δεν είχε δώσει βάση -απλούστατα γιατί το έπαιρνε σαν δεδομένο άνευ ιδιαίτερης σημασίας για τα σχέδιά του. Και όλοι οι μετέπειτα στους αιώνες των αιώνων ποτέ δεν το συνδύασαν. Το σχετικό λυχνάρι δεν άναψε πάνω από κανένα κεφάλι, κι όταν άναψε, η σημασία του κρατήθηκε γι’ αυτούς που την καταλάβαιναν:
Εκείνη την εποχή, χίλια εκατό χρόνια μετά από την Ιλλιάδα και την Οδύσσεια, οκτακόσια τριαντατρία χρόνια μετά τις πρώτες συνεδριάσεις της Ρωμαϊκής Συγκλήτου και της Αθηναϊκής δημοκρατίας, τριακόσια πενήντα πέντε χρόνια μετά την τελευταία Πτολεμαίο Φαραώ, όλα τα επιτεύγματα και οι ανακαλύψεις των αιώνων φυλάσσονταν ακόμα, σχεδόν ατόφια, σε ένα ναό της γνώσης. Οι πυρκαγιές του Ιουλίου Καίσαρα το 48 Προ της Κοινής Εποχής και οι λεηλασίες του Αυρηλιανού γύρω στο 274, η μεταφορά πολλών περγαμηνών στην πόλη του Κωνσταντίνου μετά το 330, η δίωξη του κλασσικού πολιτισμού από τον Θεοδόσιο το 391, και η πόρθηση από τον Αμρίμπν αλ Αας το 642, ξεκίνησαν και σιγά-σιγά συμπλήρωσαν την εξαφάνιση της γνώσης από προσώπου Γής. Αλλά...
Το 325 της Κοινής Εποχής, η Βασιλική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας υπήρχε ακόμα.
Και κάμποσοι από τους τριακόσιους δεκαοχτώ που είχαν απαντήσει στο κάλεσμα του Κωνσταντίνου και βρέθηκαν στην Νίκαια της Βιθυνίας τον Μάιο του 325 είχαν σίγουρα στο πορτοφόλι τους κάρτα μέλους της περίλαμπρης βιβλιοθήκης. Μερικοί είχαν μαθητεύσει ή διδάξει εκεί, και άλλοι σίγουρα θα 'χαν χρησιμοποίησει την κάρτα τους για να διαβάσουν καμία-δύο περγαμηνές. Αρκετοί ήταν εκείνοι που είχαν διαβάσει ή ακούσει τα πιστεύω των Πυθαγόρειων, την θεωρία του Δημόκριτου, την εντυπωσιακά ακριβή (όπως ξέρουμε σήμερα) μέτρηση της περιφέρειας της σφαιρικής Γής από τον Ερατοσθένη, και τόσα άλλα τα οποία είναι για μας χαμένα στα βάθη του χρόνου, πνιγμένα από το σκοτάδι του μεσαίωνα.
Το 325, ο Ιησούς από την Ναζαρέθ ήταν τόσο μακριά στα βάθη του αιώνα, τριακόσια χρόνια από την Νίκαια, όσο για μας στον εικοστό πρώτο αιώνα είναι θαμμένος στην ομίχλη του χρόνου, παραδείγματος χάριν, ο Ισαάκ Νεύτων. Ιδέα δεν είχε στην πραγματικότητα κανείς ποιός ήταν αυτός ο Γεσουά και ποιός μπαμπάκας είχε αγαπήσει τη μανούλα του. Ιδίως μετά από το παραπέτασμα καπνού που είχε σηκώσει ο Σαούλ από την Ταρσό από το 43 και μετά -εκείνος ο Παύλος, ο απαράμιλλος διαφημιστικός εκπρόσωπος που ακόνισε την τέχνη του χίλια εννιακόσια χρόνια πριν καν εμφανιστούν οι μεγάλες διαφημιστικές εταιρίες στην Λεωφόρο Μάντισον της Νέας Υόρκης, αυτής της σημερινής Ρώμης, της σημερινής Κωνσταντινούπολης του εικοστού αιώνα. Εκείνος που, μιλώντας για πρώτη φορά περί του Γεσουά στα Ελληνικά στους Ελληνόφωνες της Αντιόχειας, έψαξε να βρει την λέξη "Μεσσίας" στα Ελληνικά και του ήρθε η λέξη "Χριστός". Ο κόσμος το λέει λες και Χριστός είναι το επίθετό του, ενώ κατά Παύλο, Ιησούς Χριστός σημαίνει Ιησούς, ο Μεσίας.
Οι σοφοί στη Νίκαια είχαν δουλειά δύσκολη μεν αλλά ξεκάθαρα κομμένη και ραμμένη από τον Κωνσταντίνο. Έπρεπε να χτίσουν ένα παλάτι γνώσης, και, όπως για κάθε χτίσμα, χρειαζόντουσαν να φέρουν στο τραπέζι δύο τέχνες: την αρχιτεκτονική και την μηχανική. Ο μηχανικός έπρεπε να κατασκευάσει ένα χτίσμα που θα άντεχε τους ιδεολογικούς σεισμούς ανά τους αιώνες, και ο αρχιτέκτονας είχε όλα τα υλικά, τα χρώματα και το καλλιτεχνικό στυλ έτοιμα στις εξιστορήσεις του Ιουδαϊσμού των Ισραηλιτών και στις διδαχές του Τορά και του Ταλμούντ, και στην φιλοσοφία και επιστήμη των Ιώνων και τόσων άλλων. Ο πυλός που θα ένωνε τις δύο τέχνες και η τελική τους ουσία υπήρχαν στη γνώση που ήταν συλλεγμένη στην βιβλιοθήκη.
Η μαγιά ήταν η Φιλοσοφία. Και η Φιλοσοφία είχε γεννηθεί αιώνες πριν, στην κατάλληλη γεωγραφική περιοχή, εκεί όπου ένας άνθρωπος μπορούσε να δει, δυό ώρες μακριά ένα άλλο νησί όπου οι κάτοικοι είχαν ιδέες σχεδόν ίδιες αλλά λίγο διαφορετικές από τις δικές του, και μια μέρα μακρύτερα άλλο νησί με λίγο πιο διαφορετικές ιδέες, και από ακόμα μακρύτερα έρχονταν για εμπόριο άνθρωποι με τελείως διαφορετικές ιδέες. Και είπε ο άνθρωπος αυτός: «Εκεινού ο ιερωμένος του λέει πως Θεός είναι ο Ρα, και του άλλου ο ιερωμένος μιλάει για τον Ζωροάστρη και ο δικός μου με διδάσκει τον Δία. Δύο στους τρείς ιερωμένους πρέπει να κάνουν λάθος». Και στο σημείο αυτό, ο ανθρώπινος νους έκανε το άλμα που θα μπορούσε να οδηγήσει στα ουράνια: «Αν δύο στους τρείς ιερωμένους κάνουν λάθος, γιατί να μην κάνουν λάθος και οι τρείς;»
Μια καινούργια θρησκεία, σκέφτηκαν στη Νίκαια, πρέπει να είναι ότι υψηλότερο μπορεί να φτάσει σήμερα η ανθρωπότητα. Πρέπει να σπρώχνει το απόγειο της γνώσης ψηλότερα και να είναι και κατανοητή, στο απλούστερό της επίπεδο, και από την κυρά Μαριγώ και το εγγονάκι της. Ανάμεσα στον Δημόκριτο και τον Ερατοσθένη, τον Αρχιμήδη και τον Πυθαγόρα, ανάμεσα στα γιγαντιαία απολιθωμένα κόκκαλα που ξεθάβονταν παντού και ο κοσμάκης τα απέδιδε σε Τιτάνες και Ήρωες, ανάμεσα στ' αστέρια της νύχτας η κίνηση των οποίων έδινε το στίγμα του τόπου και των εποχών, βρισκόταν η αλήθεια για όσους είχαν όνειρα αρκετά ξεκάθαρα για να την βρουν. Δεκαεφτά αιώνες αργότερα οι απόγονοι τους θα έφτιαχναν τεχνολογία που θα τους επέτρεπε να τα αποδείξουν όλα αυτά και να τα γευτούν. Αλλά, πέρα της τεχνολογικής δύναμης της απόδειξης, η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας δεν είχε τίποτα λιγότερο απ' όσα θα ξανάβρισκαν οι μακρινοί τους απόγονοι. Ίσως μάλιστα να είχε στα ράφια της και πολλά περισσότερα.
Το οικοδόμημα που έχτισαν και παρέδωσαν στον Κωνσταντίνο είχε την επαναστατική απλότητα που 1.700 χρόνια μετά θα είχαν τα σχέδια του Φρανκ Λόϋντ Ράιτ, την ψυχοραγιστική σοβαρότητα του Ελ Γκρέκο, τον ίλιγγο της μεταφορικότητας του Τζάκσον Πόλλοκ, το μεγαλείο του Μηχαήλ Άγγελου. Άφησαν το παραμύθι του Χριστούλη με τον Ζεύ μπαμπά, την παρθένα μαμά, τον ξάδελφο Πρόδρομο και τούς φίλους μαθητές στους παππάδες και τα βαγγέλια. Και εκείνοι, στην Νίκαια πήραν την σοφία των αιώνων και την απόσταξαν για να πουν αυτά που είχαν ανακαλυφθεί και να τα βαλσαμώσουν για τους αιώνες μέχρι να ανακαλυφθούν περισσότερα. Το σύμπαν ξεκίνησε σε μια στιγμή και εξελίχθηκε. Έφτασε σε εμάς που εξελιχθήκαμε από αυτό και αποκτήσαμε σιγά-σιγά το πνεύμα που η εξέλιξή μας διύλισε και ραφινάρισε. Και τι απλούστερη εικόνα: Ο γονιός σύμπαν, το πνεύμα πού επέτρεψε το σύμπαν να εξελιχθεί, και, εμείς: οι γιοί και οι κόρες του σύμπαντος εξελιγμένοι ομοούσια με αυτό. Μέρος του σύμπαντος αδιαίρετο από αυτό.
- Έτοιμο, Αύγουστε! Του είπαν με περηφάνια περισσή κάποιους μήνες αργότερα.
- Όλη η σοφία των Ρωμαίων και των Ιώνων σε μια εξήγηση μαργαριτάρι! Το Σύμπαν είναι το Παν και γέννησε την Ζωή ακολουθώντας τους νόμους της φυσικής!
- Σύμπαν, ε; ζωή και μαθηματικά; Θαύμα! Θρησκεία ρε, το λέτε τούτο εσείς; Ποιος δόλιος στη Μεσόγειο θα καταλάβει λέξη απ’ ότι είπατε τώρα; άφρισε ο Κωνσταντίνος.
- Κανένα πρόβλημα Ισαπόστολε, του απάντησαν.
- Αντί για Σύμπαν, Ζωή και Νόμοι της Φυσικής, θα το λέμε Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα.
Χρειαστήκαν μάλιστα δύο ξεχωριστές διαβουλεύσεις για να γραφεί το τελικό κείμενο. Η μία στη Νίκαια το 325 και μία δεύτερη στην Νέα Ρώμη, την Πόλη του Κωνσταντίνου, το 381. Ο λόγος που χρειάστηκαν δύο Οικουμενικοί Σύνοδοι ήταν γιατί, όσο πάθος φλογερό και ειλικρίνεια να είχε το μυαλό του Άρειου, δεν μπόρεσε του κακομοίρη το κρανίο να χωρέσει το πως το πρόσωπο του Υιού μπορεί να είναι την ίδια στιγμή τελείως άνθρωπος και τελείως Θεός ομοούσιος του προσώπου του Πατρός.
Δεν έπιασε ο Άρειος ότι η διπλή αυτή υπόσταση του προσώπου του Υιού δεν εξηγεί τον Υιό, αλλά, τον Πατέρα!
Το Παν που Υπάρχει είναι Ένα, και το Ένα εκφράζεται με τρεις υποστάσεις αδιαίρετες και ομοούσιες. Το Σύμπαν αποτελείται από πρώτες ύλες που με φυσική εξέλιξη γενάν την αυτοσυνειδητοποίηση του Σύμπαντος, την Ζωή.
Σύμπαν και ζωή, Πατήρ και Υιός, είναι Ένα. Και λειτουργεί με νόμους φυσικής και εξέλιξη.
Το λαμπρό φως που καίει στα σπάργανα του Σύμβολου της Πίστεως της Νίκαιας είναι ακριβώς αυτή η σχέση του σύμπαντος με την ζωή γενικότερα και με το είδος των ανθρώπων. Το ότι το σύμπαν και ο άνθρωπος είναι ένα και το αυτό επειδή ο άνθρωπος και το κάθε τι αποτελείται από τις πρώτες ύλες του σύμπαντος που τον γέννησε εν τη εξελίξη του, ομοούσια, ξεκινώντας προ πάντων των αιώνων. Είναι εμφανέστατο, αλλά την ίδια στιγμή καλά κριμένο σαν μούμια Φαραώ στον εσώτερο θάλαμο μιας πυραμίδας, σαν Ρώσικη κούκλα μέσα σε άλλη κούκλα, μέσα σε άλλη κούκλα. Σαν Κινέζικα κουτιά. Η σύνδεση του Υιού με τον Πατέρα γίνεται στο Σύμβολο της Πίστεως μέσω του Πνεύματος.
Και όπως έλεγε και ο Γεσουά από την Ναζαρέθ, εγώ είμαι ο υιός του ανθρώπου και όλοι είμαστε παιδιά του πατέρα.
Το πρόσωπο του Πατρός και το πρόσωπο το Πνεύματος (το Σύμπαν και οι νόμοι της Φύσης –η Εξέλιξη) ήταν εύκολα. Χρειάστηκαν μόνο ένα άρθρο το καθένα. Μα το πρόσωπο του Υιού ήταν το πιο δύσκολο. Για να περιγραφτεί χρειάστηκαν πέντε άρθρα!
Το κλειδί, για να ξεκλειδώσει κανείς το Σύμβολο της Πίστεως δεν βρίσκεται γραμμένο μέσα στα άρθρα του. Το κλειδί είναι το ένα πράγμα που δεν αναφέρεται με λέξεις. Περιγράφοντας το πρόσωπο του Πνεύματος, το Σύμβολο λέει: "το εκ του Πατρός εκπορευόμενο". Αν και ο Υιός είναι ομοούσιος του Πατρός, το σύμβολο δεν λέει ότι το Πνεύμα εκπορεύεται και εκ του Υιού. Γιατί;
Δύο οι λόγοι:
Κατ' αρχάς το πρόσωπο το Υιού εν Ιησού από την Ναζαρέθ πρέπει να είναι πρόσωπο ανθρώπου με σάρκα και κόκκαλα και αίμα, να τού μαστιγώσουν την σάρκα, να του σπάσουνε τα κόκκαλα, να χύσει το αίμα του, να πονέσει και έτσι να πραγματοποιηθεί η αυτοθυσία που είναι στο κέντρο της σωτηρίας που προσφέρει ο Χριστιανισμός, ή, λίγο πιο συγκεκριμένα:
Πρέπει ένας άνθρωπος να εξασκήσει την ελευθερία της θελήσεως του και να εκλέξει την πορεία του.
(βλ. Ο Τελευταίος Πειρασμός, του Καζαντζάκη)
Όμως δογματικά, ο Υιός δεν είναι μόνο 100% άνθρωπος αλλά είναι ταυτόχρονα και 100% Θεός.
Πιο σημαντικό λοιπόν, Υιός-άνθρωπος εκ του οποίου να εκπορεύεται το Πνεύμα-Θεός βραχυκυκλώνει την σημαντικότερη μεταφορική έννοια του Συμβόλου της Πίστεως: οι νόμοι της φυσικής και η εξέλιξη επέτρεψαν στον άνθρωπο, ομοούσιο μέρος του Σύμπαντος, του Πατρός, να εξελιχθεί σε αυτό που είναι σήμερα. Δεν λειτουργεί το να εκπορεύονται από τον άνθρωπο-Υιό οι νόμοι της φυσικής και η εξέλιξη. Από το ομοούσιο πρόσωπο του Θεού-Πατέρα εκπορεύονται.
Εκεί η Σύνοδος της Νίκαιας το 325, και μετά η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης το 381 έκρυψαν το κλειδί του γρίφου που απαίτησε ο Κωνσταντίνος.
ΙΙΙ
Ανάσταση
Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας χάθηκε για πάντα. Όμως ο πλούτος που έκρυβαν οι περγαμηνές της, ο Αιγυπτιακός, ο Ελληνικός, ο Ελληνιστικός και ο Ελληνορωμαϊκός πολιτισμός και η σοφία τους, η φιλοσοφία, η επιστήμη, όλη η ψυχή της βιβλιοθήκης επέζησε συρρικνωμένη θαυματουργά, μήνυμα σ' ένα μπουκάλι που ταξιδεύει χιλιετηρίδες τώρα στον ωκεανό του Χριστιανισμού.
Ο Χριστιανισμός της Νίκαιας κρύβει μέσα του την φιλοσοφία η οποία μπορεί να ζωντανέψει όταν καταλάβει κανείς κάτι πολύ λεπτό: Για να "πάρει μπρος" ο Χριστιανισμός, πρέπει ο Ιησούς από την Ναζαρέθ να πεθάνει πάνω στον σταυρό, και, ο Χριστός, ο Υιός του Θεού, να αναστηθεί εκ νεκρών.
Και, λέγοντας αυτό, δεν αμφισβητεί κανείς την ανάσταση, ούτε λέξη από το δόγμα. Απλώς δίνει μια απαλή ώθηση προς την κατεύθυνση της πόρτας που ανοίγει με το κλειδί που είναι κρυμμένο στο Σύμβολο της Πίστεως.
Αλλά, είναι κρυμμένο τόσο καλά το δόλιο το κλειδί που, από την αρχή κιόλας, εκείνοι από τους ανθρώπους των οποίων οι παραδόσεις και το μυαλό ήταν τόσο ορθολογιστικά κουμπωμένα που χρειαζόντουσαν κάτι πιο άμεσο και χειροπιαστό, άρχισαν να προσθέτουν ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό.
Το να δίνεται στον Υιό η δύναμη της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος δεν διέφερε και τόσο πολύ από τις απόψεις του Άρειου, αν και, παραδόξως, στην Ισπανία χρησιμοποίησαν το "και του Υιού" για να καταδικάσουν τον Αρειανισμό, στο Τρίτο Συμβούλιο του Τολέδο το 589, απ' όπου και διαδόθηκε στη δύση.
Ο επίσκοπος της Ρώμης (Πάπας) Δάμασος Α', το 381, καταδίκασε το "και του Υιού" όπως επίσης το καταδίκασε και ο Λέων ΙΙΙ αντιστεκόμενος στον Καρλομάγνο το 801 -ο οποίος ζήταγε από τον Πάπα να θεωρήσει την ανατολή (και την Κωνσταντινούπολη) αιρετική για να την κατακτήσει. Αλλά, το 1054 ο μικρόμυαλος Λέων ΙΧ και ο φιλόδοξος Πατριάρχης Μιχαήλ Α' Κηρουλάριος κατάφεραν να διασπάσουν ριζικά τον Χριστιανισμό και να προστεθεί το "και του Υιού" στο Σύμβολο της Πίστεως στη δύση. Πάντως, αν δύο Πάπες καταδίκασαν το "και του Υιού", 381 και 801, και ένας το υιοθέτησε το 1054, λίγο δύσκολο να ήταν και οι τρείς αλάθητοι. ...αν δύο από τους τρείς, γιατί όχι και οι τρείς.
Η Ελληνιστική αυτοκρατορία των Ρωμαίων απέκτησε πια ψυχή Ελληνική μετά από τον Ιουστινιανό, και οι Ρωμαίοι έγιναν σιγά-σιγά Ρωμιοί. Μετά από το Σχίσμα του 1054, όταν γεννήθηκε η ξεχωριστή Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, και με την άλωση της Πόλης το 1453, και τους αιώνες που ακολούθησαν, ο θησαυρός που οι σοφοί της Νίκαιας είχαν κρύψει στο Σύμβολο της Πίστεως έμεινε περιουσία, φυλακτό και κληρονομιά της Ανατολικής Εκκλησίας, της λεγόμενης Ορθόδοξης.
Η Ορθοδοξία της Νίκαιας του Κωνσταντίνου επιζεί σήμερα στην Ελλάδα και στην Ρωσία και σε άλλες μερικές χώρες, και με τους Ορθόδοξους της διασποράς σε χώρες Ρωμαιοκαθολικές ή Προτεσταντικές. Η θεία μετάληψη με ψωμί και κρασί είναι η γεύση της Ρωμιοσύνης. Μα το σεντούκι της κληρονομιάς της Ρωμιοσύνης βρίσκεται στο Φανάρι, στην Πόλη του Κωνσταντίνου. Εις την Πόλη. Ιστανμπούλ.
Και τώρα τελευταία το σεντούκι είναι σε χώρο σκοτεινό φίσκα με ιστούς αράχνης να το ζώνουν. Γιατί οι νεο-Έλληνες, οι απόγονοι των Ρωμιών μάθανε ξένες γλώσσες, ξεχνώντας ότι τα βαγγέλια γράφτηκαν στην γλώσσα τους. Ξεχνώντας την γεωγραφική τους θέση που γέννησε την Φιλοσοφία και την Επιστήμη, και παριστάνουν αποκλειστικά τους Ευρωπαίους.
Πιο επικίνδυνα ακόμη, οι νεο-Έλληνες, των οποίων η Ορθοδοξία του Ρωμιού είναι, θέλουνε δεν θέλουνε, τόσο συνυφασμένη με το γένος τους όσο ο Ιουδαϊσμός με το γένος του Ισραήλ, πάθανε πρεσβυωπία και, αντί να βλέπουν το φως της Νίκαιας και την Αίγλη της Κωνσταντινούπολής τους, βλέπουν μόνο τους Έλληνες παπάδες που απ' την μεριά τους κοιτάνε στον καθρέφτη και βλέπουν τους εαυτούς τους αυτοκέφαλους, αφήνοντας το Πατριαρχείο στο Φανάρι, όπου φοράνε για τα μάτια μας τα ρούχα του Μαρμαρωμένου Βασιλιά, να είναι το μόνο μέρος που κρατεί ακόμη εντελώς ατόφια και ζωντανή την κληρονομιά του Κωνσταντίνου που τους την έδωσε στην Νίκαια πριν 1.700 χρόνια.
Στην Ελλάδα σήμερα οι δαίμονες είναι πολλοί: είναι ιστορικοί, πολιτικοί, ταξικοί, ιδεολογικοί, και η κουτοπονηριά για την ικανοποίηση της ζαχαρένιας, μαζί με τους δαίμονες τούτους, σφραγίζουν τα μάτια. Και χάνουνε οι δόλιοι την σκέψη του ότι πιθανότατα η επιστήμη και η φιλοσοφία των αιώνων κρύβεται, 1700 χρόνια τώρα, στην κληρονομιά τους που λαθεμένα την νομίζουν πεπαλαιωμένη ηχώ χρόνων άσχετων με την σημερινή τους καθημερινότητα.
Η Θρησκεία που ξεκίνησε από την Νίκαια διχάστηκε το 1054 όταν η Ρώμη πρόσθεσε ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και εκ του Υιού και γεννήθηκε ο Ρωμαιοκαθολικισμός. Χωρίστηκε σε περισσότερα κομμάτια το 1517 όταν ο Λούθηρος κάρφωσε τις 95 Θέσεις του στην πόρτα της εκκλησίας του κάστρου του Βίττενμπεργκ και γεννήθηκε ο Προτεσταντισμός. Η διάσπαση συνέχισε με την Αγγλικανική Εκκλησία το 1534 από τον Ερρίκο XVIII και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, με Ευαγγελικές εκκλησίες και άλλες διακλαδώσεις του Προτεσταντισμού.
Αυτά όσον αφορούν την λεγόμενη Δύση των τελευταίων 6.000 ετών, από την Μεσοποταμία ως την Ιβηρία, από την Άνω Αίγυπτο ως την βόρεια Ευρώπη. Τα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια, από τότε που έλιωσαν οι πάγοι, άλλοι πολιτισμοί και ιστορίες των ανθρώπων ακολούθησαν τον δικό τους δρόμο, στην Άπω Ανατολή και στην νοτιοανατολική Ασία, στην Ινδική υπο-ήπειρο, την Μέση Αμερική και Νότιο Αμερική, την Βόρειο Αμερική και τον Ειρηνικό. Και εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, εκατομμύρια χρόνια, στην Αφρική από όπου όλοι οι άνθρωποι κατάγονται, από τότε που όλοι είχαμε δέρμα μαύρο.
Παραδόσεις, φιλοσοφία, θρησκείες, Πιστεύω… Τεχνολογία. Η εφεύρεση φωτιάς είναι τεχνολογία. Ο τροχός είναι τεχνολογία. Ο οργανωμένος στοχασμός, η οργανωμένη αυτοσυγκέντρωση, είναι τεχνολογία που χρησιμοποιεί και οργανώνει όχι ύλη αλλά σκέψη, στον οργανικό εγκέφαλο, την οργανική μηχανή που έφτασε σε τέτοια ύψη, πλάτη και βάθος διανόησης, αίσθησης και αυτοσυνειδητοποίησης που ο άνθρωπος την θεωρεί κάτι ξεχωριστό από το ίδιο του το κορμί και το ονομάζει «ψυχή». Κάτι τόσο υπέροχο και πέραν κατανόησης που πρέπει να ανήκει σε κάτι το υπέρτατο: τον «θεό».
Ο Χριστιανισμός της Νίκαιας του Κωνσταντίνου είχε μέσα του κλεισμένη την δυνατότητα να προωθήσει την ανθρώπινη σκέψη προς την φιλοσοφία και την επιστήμη πέρα από την ανάγκη για θρησκείες, συνέβη όμως το αντίθετο. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α’, το 391 ΚΕ, πενήντα-τόσα χρόνια μετά τον Κωνσταντίνο, έφερε τέλος στον Κλασσικό Πολιτισμό και, από το 415 ΚΕ, μετά την δολοφονία της Υπατίας στην Αλεξάνδρεια, η Ευρώπη πνίγηκε σε Σκοτεινούς Αιώνες. Το πνευματικό σκοτάδι κράτησε μέχρι το 1452, όταν, ένα χρόνο πριν την Άλωση της Πόλης του Κωνσταντίνου, γεννήθηκε στο χωριό Βίντσι κοντά στην Φλωρεντία ένα αγοράκι που το ονόμασαν Λεονάρδο. Χίλια χρόνια μετά την Νίκαια του Κωνσταντίνου ήρθε η Αναγέννηση και μετά η Διαφώτιση.
Ο Θεός και η θρησκεία λίγα πράγματα έχουν κοινά. Θεοί υπάρχουν τόσοι όσοι και άνθρωποι που έζησαν, σκέφτηκαν και πέθαναν, ή, θα πεθάνουν. Θρησκεία είναι η παράδοση του κάθε γένους, είτε στο κέντρο της βρίσκεται ο Θεός των Ισραηλιτών, είτε του Γεσουά από την Ναζαρέθ, του Μωάμεθ, του Μαρξ, του Αϊνστάιν, ή της ανυπαρξίας «Θεού».
Ο Imperator Augustus Flavius Valerius Constantinus (27 Φεβρουαρίου 272 – 22 Μαΐου 337), από την πόλη Niš (Ναϊσσός) της σημερινής Σερβίας, γιός του Constantius Chlorus (250-306) επίσης από την Niš και της Flavia Julia Helena (246-330) από τα Δρέπανα (αργότερα Ελενόπολις) της Βιθυνίας, Αυτοκράτωρ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αρχικά στην Υόρκη της Βρετανίας και τέλος στην Νέα Ρώμη-Κωνσταντινούπολη την οποία έχτισε και μετέφερε εκεί την κυβέρνηση σαν πρωτεύουσα, ο οποίος συμβασίλευσε από το 306 ως το 324, και μετά βασίλευσε μόνος του από το 324 ως τον θάνατο του το 337, και ο οποίος δεν βαπτίστηκε στην θρησκεία που εμπέδωσε, παρά την τελευταία πολιτική στιγμή στο νεκροκρέβατό του, δεν κοιτάζει εμάς. Ο Κωνσταντίνος δεν κοιτάζει εμάς. Το βλέμμα του είναι ακόμα στυλωμένο δυτικά, προς την κατεύθυνση της γηραιάς λύκαινας που μοίρα και πολιτική και στρατηγική αναγκαιότητα ήταν να μην την χαρεί. Για 'κείνον, η Πόλη του, η Νέα Ρώμη, δεν ήταν η Κωνσταντινούπολη που γνώρισαν οι αιώνες. Για 'κείνον, όσο έζησε, ήταν ένα ανατολίτικο εργοτάξιο που δεν είχε τίποτα από την δόξα και το μεγαλείο της Ρώμης.
Αλλά κάμποσοι από τους σοφούς που είχε συνάξει στη Νίκαια μας κοιτάνε στα μάτια, με χαμόγελο έξυπνο και σπιρτόζο, περιμένοντας να δουν αν θα καταλάβουμε ποτέ πως μέσα στην ανάσταση του Χριστού, του Υιού του Πατρός, κρύψανε την Αναγέννηση όλης της γνώσης που είχε συλλέξει η ανθρωπότητα μέχρι τις μέρες τους.
Εικόνα του Πρώτου Συμβουλίου της Νίκαιας
με το Σύμβολο της Πίστεως
Το Λατινικό όνομα Constantinus στα Ελληνικά σημαίνει «σταθερός»
και ακούγεται «Κωνσταντίνος».
κατά την εποχή του απόγειου της Βιβλιοθήκης.
στην οποία βρισκόταν η κεντρική βιβλιοθήκη, 272 ΚΕ.
ο επιστήμονας Carl Sagan επισκέπτεται την Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας
και διαβάζει μερικές περγαμηνές από τα ραφια της.
Τους αιώνες γύρω από περίπου πριν δύο χιλιάδες χρόνια η Γη είχε θεωρηθεί σφαιρική και είχε μετρηθεί εντυπωσιακά σωστά η περιφέρειά της και συνεπώς η διάμετρός της. Είχαν εξελιχθεί τα μαθηματικά και η γεωμετρία. Είχε υποτεθεί η έννοια του ατόμου. Είχε αναπτυχθεί η ηθική όπως και η δημοκρατική πολιτική. Μετά, σκοτάδι επί χίλια χρόνια. Το σκοτάδι που πέφτει όταν ολιγαρχίες και ηγεμόνες χρησιμοποιούν την θρησκεία σαν εργαλείο για να εξαφανίσουν την φιλοσοφία και την επιστήμη. Από την εποχή του Θεοδόσιου του Α’ στην Κωνσταντινούπολη έως τους Μέδικους στην Φλωρεντία. Και, απρόσμενα ξεκινά το σκοτάδι να επανέρχεται στις μέρες μας, οπως είχε προειδοποιήσει ο Carl Sagan.
Μεταξύ άλλων,
| Θαλής ο Μηλίσιος | 624-546 ΠΚΕ |
| Αναξίμανδρος | 610-546 ΠΚΕ |
| Πυθaγόρας | 570-497 ΠΚΕ |
| Εμπεδοκλής | 490-430 ΠΚΕ |
| Δημόκριτος | 460-370 ΠΚΕ |
| Εύδοξος ο Κνίδιος | 400-347 ΠΚΕ |
| Αριστοτέλης | 384-322 ΠΚΕ |
| Αρχιμήδης | 287-212 ΠΚΕ |
| Ερατοσθένης | 276-194 ΠΚΕ |
| Ίπαρχος | 190-120 ΠΚΕ |
| Πλίνιος ο Πρεσβύτερος | 23-79 ΚΕ |
| Πτολεμαίος | 100-170 ΚΕ |
| Κλαύδιος Γαλένος | 129-216 ΚΕ |
