Η Ελλάδα, η χώρα των παράλληλων μονολόγων.
Γιώργος Σεφέρης
Φωτογραφία, Απρίλιος 2023:
Δυο Ελλάδες, η παλιά, νησάκι στο τέλμα της σημερινής.
Η πρώτη φωτογραφία, 15 Απριλίου, η δεύτερη 30 Απριλίου από το μπαλκόνι μας.
Η διαφορά δεν είναι στην ποιότητα ή την επεξεργασία της κάθε φωτογραφίας:
Ο υπερ-τηλεφακός 800 mm έχει συμπιέσει τα πεντέμισι χιλιόμετρα στην ατμόσφαιρα,
όπου η οπτική συμπίεση του αέρα ενεργεί σαν φίλτρο,
και φαίνεται η διαφορά της ποιότητας του αέρα σε μια μέρα συγκρινόμενη με άλλη.
«Η Ελλάδα, η χώρα των παράλληλων μονολόγων»... Έτσι την θρήνησε ο Σεφέρης.
Λέγεται ότι αμάθεια σημαίνει αμορφωσιά, αγραμματοσύνη, δηλαδή την έλλειψη γνώσης. Όμως ειπώθηκε πριν χιλιάδες χρόνια ότι γερνάει κανείς πάντα μαθαίνοντας, και ότι όσα περισσότερα μαθαίνει κανείς τόσο συνειδητοποιεί το πόσο λίγα γνωρίζει.
...και ίσως ότι αυτά που γνώριζε δεν ήταν έτσι, και ότι οι πυξίδες που του πούλαγαν παραπλανούσαν.
Η αμάθεια από μόνη της δεν είναι ντροπή αλλά, τουναντίων, είναι η καθημερινή αλήθεια, ιδίως για εκείνους που μαθαίνοντας περισσότερα βρίσκουν το πόσο ελάχιστα, πραγματικά γνωρίζουν.
Είναι λυπημένη βαθιά η ψυχή που κρύβεται κάτω από το πέπλο της πίστης ότι κατέχει γνώση και δίνει αναμφισβήτητα εμπιστοσύνη στους καθοδηγούντες. Ψυχές που εκφράζουν η μια στην άλλη αυτά που πιστεύουν όχι χρησιμοποιόντας τα αυτιά τους σε συζητήσεις συνεχών ερωτήσεων, αλλά χρησιμοποιόντας το στόμα τους σε παράλληλους μονόλογους.
Μονόλογους, επειδή φοβούνται να ρωτήσουν αν αυτά που πιστεύουν μπορεί να είναι κάστρα στην άμμο, να ρωτήσουν αν εκείνοι που οδηγούν γυρνάν σε κύκλους, να ρωτήσουν αν πρόκειται για μεταξωτές κορδέλες ή φύκια, και, αντί να εξελίσσονται, επαναλαμβάνουν μονότονα αυτό που επιλέγουν να πιστεύουν.
Η αμάθεια όμως μπορεί να είναι και δηλητήριο για μια ψυχή και για μια κοινωνία όταν έντεχνα πασουσιάζεται σαν γνώση, για να κρατήσει εναν λαό χαμηλά και χειραγωγημένο. Εκεί, χαμηλά, όπου η πλάνη και η απλοποίηση παρουσιάζονται σαν μάθηση. Αυτό το δηλητήριο το ποτίζουν στις ψυχές εκείνοι οι δικτάτορες που ω σαν διδάκτορες θησαυρίζουν πάνω στους ώμους εκείνων στους οποίους αφηγούνται το παραμύθι που λαχταράν ν' ακούσουν.
Ένας παράλληλος μονόλογος δεν προσφέρει ερωτήσεις και απαντήσεις που να γεννάν καινούργιες ερωτήσεις και περαιτέρω απαντήσεις, και επόμενες ερωτήσεις. Δεν προσφέρει την μέθοδο την οποία μας μετέφερε ο Πλάτωνας ότι την δίδαξε ο Σωκράτης. Σε εκείνους που αρκούνται στο να θεωρούν πλήρες εκείνο που γνωρίζουν ήδη, η συνεχής αμφισβήτηση με ερώτηση-απάντηση προκαλεί τον φόβο της αβεβαιότητας.
Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει.
Γιώργος Σεφέρης
Σ’ αυτόν τον τόπο όπου όλοι είμαστε τόσο τραγικά αυτοδίδακτοι…
Γιώργος Σεφέρης
Να νοσταλγείς τον τόπο σου ζώντας στον τόπο σου, τίποτα δεν είναι πιο πικρό.
Γιώργος Σεφέρης
Ευνουχισμένοι διανοούμενοι, μικροί ανίκανοι και τυφλοί κυβερνήτες.
Γιώργος Σεφέρης
Είναι πιο δύσκολο για τους διδάσκοντες δικτάτορες, τους μικρούς ανίκανους και τυφλούς κυβερνήτες, τους ευνουχισμένους διανοούμενους, να σφετεριστούν, ή να αποκρύψουν, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με ιδέες και πνεύματα που έχουν λάβει αναγνώριση αδιαμφησβήτητη. Αναγνώριση σαν αυτή που δόθηκε σε δύο συμπολίτες μας, απο τους οποίους ο ένας μιλά με τις παραπάνω ρήσεις και ο άλλος έγραψε αυτό:
Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ω σαν αυτή που μου 'λαχε δεν είδα
Ρίχνει να πιάσει ψάρια πιάνει φτερωτά
στήνει στην γη καράβι κήπο στα νερά
κλαίει φιλεί το χώμα ξενιτεύεται
μένει στους πέντε δρόμους αντρειεύεται
Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ω σαν αυτή που μου 'λαχε δεν είδα
Κάνει να πάρει πέτρα την επαρατά
κάνει να τη σκαλίσει βγάνει θάματα
μπαίνει σ' ένα βαρκάκι πιάνει ωκεανούς
ξεσηκωμούς γυρεύει θέλει τύρρανους
Όμορφη και παράξενη πατρίδα
ω σαν αυτή που μου 'λαχε δεν είδα
Οδυσσέας Ελύτης
Πόσοι έχουν επιμείνει να παρουσιάσουν τα λόγια αυτά σαν έπαινο για αυτή την χώρα, όταν δεν είναι παρά θρήνος γραμμένος με μια δύναμη σπάνια, με αβάσταχτη ειλικρίνια και διορατικότητα, και πραγματική τέχνη γραπτού λόγου --που τα αποδίδω εδώ παρακάτω με την πενιχρή, ανεπαρκή και πεζή μου γραφή.
- Όμορφη, όχι ομορφότερη,
- Παράξενη: που προκαλεί έκπληξη, απορία, σκέψεις, που είναι ή συμβαίνει κατά τρόπο ασυνήθιστο, παράδοξο, δυσερμήνευτο: περίεργη, ιδιότροπη, αλλόκοτη,
- Μου 'λαχε, σαν σε λαχνό χωρίς να έχω επιλογή,
- Ξεκινάει να κάνει κάτι αλλά σαν αποτέλεσμα έρχεται το αντίθετο,
- Χτίζει χωρίς να σκέφτεται τι, πως και που, ή γιατί,
- Φεύγει να βρει τύχη αλλού, καλύτερα, πάντα με αγάπη για τον τόπο που αφήνει πίσω, απροσάρμοστη στο που πάει,
- Μένει άπορη και προσπαθεί ξανά,
- Πάει να οργανωθεί, να αντιδράσει, αλλά σταματά,
- Πάει να ψαχτεί και πετυχαίνει το απροσδόκητο,
- Με λιγοστά εφόδια προσπαθεί πράγματα για τα οποία θα χρειαζόταν πολύ περισσότερα,
- Ζητά τόσα πολλά, μα παραδίδεται στους δικτάτορες που διδάσκουν την αφήγηση που λαχταρούν.
Μια Πατρίδα περίεργη, ιδιότροπη, αλλόκοτη.
Μια Εστία αφιλόξενη σήμερα και κρύα, οργισμένη στους δρόμους και στα πεζοδρόμια, απομονωμένη σε διαμερίσματα-κουτιά σαν να είναι το καθένα νησάκι μόνο του στον ωκεανό... όπου το φιλότιμο κατάντησε τσιτάτο... όπου ονειρεύεται ο κόσμος την ζεστασιά της φωτιάς που έκαιγε πριν χιλιάδες χρόνια, ωραιοποιημένη τώρα και εξιδανικευμένη με τα χρώματα της φαντασίας από ψυχές ανήμπορες να βρουν κάτι στο σήμερά τους... Δεν υπάρχουν πια Μινωικοί, Δαναοί, Μακεδόνες, Δωριείς, Αχαιοί, Ίωνες, Αιολείς στην θύμηση. Υπάρχει μόνο ένας μύθος που τον λένε «οι Αρχαίοι Έλληνες», και εκείνοι είμαστε εμείς, λένε προς εαυτούς μέσα από την χνουδωτή ζεστασιά του συμπλέγματος της υπεροπτικής φαντασίωσης.
Όπου, παρουσιάζει ένα Μουσείο κάτι αποσιωπώντας περισσότερο από το μισό της αλήθειας του θέματος, και για να μην τολμήσει κανείς να υποθέσει το κίνητρο του γιατί άραγε εν γνώση του το Μουσείο τα αποσιωπά αυτά, αντ' αυτού προτιμούν να υποβιβάζουν την σημασία της αλήθειας και των ντοκουμέντων, και της Ιστορίας. Μη μου τους κύκλους τάραττε, γιατί μ' αρέσουν οι κύκλοι μου και τους έχω ανάγκη. Τα γεγονότα άλλωστε, λένε, μπορούν να έχουν διάφορες ερμηνείες.
Να τους διδάσκουν ότι υπάρχει άσπρο, μαύρο, και πολλά γκρι, να τους λες ναι, αλλά υπάρχουν και τόσα χρώματα εκτός από το γκρι, και η απάντηση: «Αυτή είναι η άποψή σου» --Μη και αμφισβητήσουμε τα κίνητρα εκείνων που επιλέγουν να παρουσιάζουν μόνο τα γκρι.
Για όσο όμως ένας λαός λαχταρά το παραμύθι για να αποδώσει εις εαυτόν και εις τύρρανους αξία, τόσο τα Μουσεία και οι «διδάκτορες» θα του το πουλάνε το παραμύθι και τα γκρι, έντεχνα και με χαμόγελο, από το βάθρο τους, φορώντας τις τενεκεδένιες περικεφαλαίες τους με τα λοφία από φύκια.
~~~
Περάσαμε που λέτε τρεις βδομάδες στο Παλιό Φάληρό μας, στον Φλοίσβο μας. Βρεθήκαμε με ανθρώπους αγαπημένους. Αλλά είδαμε και στους δρόμους και τα πεζοδρόμια του κέντρου της Αθήνας την οργή, τον εγωκεντρισμό και την αυξανόμενη έλλειψη σεβασμού προς τους άλλους και προς οποιονδήποτε κανόνα ή νόμο. Είδαμε τον κόσμο να έχει καταντήσει χειρότερα από όσο τον είδαμε ποτέ κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Έχουν πραγματικά ξεσαλλώσει, μου φαίνεται... Είναι λυπηρό, εξοργιστικό και γελοίο το να προσπαθεί κανείς να κυκλοφορεί στο κέντρο της Αθήνας πια. Αλλά ήταν επείγον να πάμε στην Κεντρική Αγορά, στην Αθηνάς, να πάρουμε Αρμένικο παστουρμά για το χωριό να κάνω κανένα πεϊνιρλί. Και έχουν οργανώσει και τους μονόδρομους για να επιτυγχάνουν τον μέγιστο βαθμό φρακαρίσματος. Θέλει πολύ προσπάθεια για να πηδήξουνε το κυκλοφοριακό με τα ασυνάρτητα φανάρια και τους μονόδρομους έτσι ώστε να μην κινείται τίποτα. Εύγε! Από την γωνία Πέμπτης Λεωφόρου και δρόμου 57 ως τον δρόμο 17 στην Δευτέρα Λεωφόρο, πεντέμιση ώρα αιχμής το απόγευμα στο Μανχάταν, 25 λεπτά. Από ψηλά στην Καλλιθέα ως την Ομόνοια τρεις το απόγευμα, 75 λεπτά. Όσο για τα μηχανάκια, έχουν πλέον εισέλθει στην σφαίρα της εγκληματικότητας συνδυασμένη με πλήρη ηλιθιότητα. Πιστεύουν ίσως ότι είναι οι Ούνοι του Ατίλα καβάλα σε άλογα. Σύντομα ίσως τα μηχανάκια να κουβαλάνε και σπαθιά! Ή τόξα και βέλη. Εν τω μεταξύ, στην Ιταλία, η πλειοψηφία της εκλεγμένης ανοιχτά πλέον φασιστικής κυβέρνησης αρνήθηκε να συμπεριλάβει την έκφραση του ότι «ο Ιταλικός λαός είναι εναντίων του φασισμού» στο ψήφισμα για την εθνική εορτή της 25ης Απριλίου, την επέτειο της απελευθέρωσης της Ιταλίας από τον φασισμό το 1945. Και έπεσε στην Ιταλική Βουλή κλοτσοπατινάδα βίας απείρου κάλλους, για να μην συμπεριληφθεί το ότι οι Ιταλοί είναι «αντιφασίστες». Στην Ιταλία άλλωστε, την γενέτειρα του φασισμού, έχουμε και αριστερούς φασίστες αλλά νομίζω και στην Ελλάδα τους έχετε; Η Ελλάδα πάει για εκλογές, και στο Ελληνικό θα χτίσουνε, λένε οι αφίσες, «πράσινο» ουρανοξύστη με «θέα στο αύριο» και πάρκα για το λαό. Και εμπορικά κέντρα. Τους λες «πράσινο» ή «βιολογικό» και τ' αγοράζουν όλοι. Τους λες για «θέα στο αύριο» και δεν κοιτάνε το σήμερα. Είναι νύχτα και τ’ αστέρια μάτια σαν ορχήστρα μάς κοιτάνε και όλα μας τα χρόνια, σαν πληγές από μαστίγιο πονάνε. Είδα ανθρώπους σε τραπέζια να τρώνε με δεκαοχτώ μασέλες μα είδα και στην Αθήνα τους Ευρωπαίους να φοράνε φουστανέλες. Κι όλα μοιάζουν μαγικά είναι μαζικά και διαρκώς αμέ-ρικά-νικά. Και το ψέμα σαν τιμάριθμος ψηλώνει, μα το αυτί σου κατεργάρη δεν ιδρώνει. (Γιάννης Μαρκόπουλος, 1979)
Γυρνάμε τώρα, 2 Μαΐου, στο χωριουδάκι μας, να βλέπουμε από το βουνό μας τον κόσμο να στριφογυρίζει προς την λήθη σαν νερό στην αποχέτευση μιας μπανιέρας. Και να ζητάω από όποιον νέο ή νέα βρω μπροστά μου συγγνώμη για το τι τους αφήνουμε, και για την αμάθεια που τους διδάξαμε για γνώση...
~~~
Και το φεγγάρι της Αθήνας, 30 Απριλίου 9 το βράδυ από το μπαλκόνι μας:
~~~