Αφηγήσεις

 

Σε κάθε καινούργια τάξη ενήλικων μαθητών μου στην Βοστόνη, 1990-2006, έκανα μια ερώτηση: «Χρησιμοποιώντας μία μόνο λέξη, ποιος μπορεί να προσδιορίσει την διαφορά μεταξύ μιας ζωγραφιάς σε ένα σπήλαιο, που την έφτιαξαν πριν δεκάδες χιλιάδες χρόνια, και της τελευταίας υπερπαραγωγής του Χόλυγουντ;». Η σωστή απάντηση, την οποία σπάνια έλαβα, είναι: «Τεχνολογία». Καμία άλλη διαφορά.

Είμαστε ένα είδος ζωής τόσο πολύπλοκο στην οργάνωση των ατόμων που μας αποτελούν, που πιστεύουμε ότι κάτι το ιδιαίτερο και μοναδικό πρέπει να είμαστε, να δημιουργηθήκαμε για κάποιο σκοπό, από κάποια ανώτερη και νοήμονα δύναμη… --αλλιώς γιατί υπάρχουμε; Η υπόθεση ότι είμαστε ένα ατελές και τυχαίο αποτέλεσμα συνεχών συγκεντρώσεων/ανακατατάξεων ατόμων σε μια ανοργάνωτη εξέλιξη είναι ένα τρομακτικά ταπεινωτικό συμπέρασμα το οποίο η συνείδηση μας της ύπαρξης μας απαγορεύει να το θεωρήσουμε λογικό. Εν τω μεταξύ, δεν μπορούμε καν να προσδιορίσουμε έναν ορισμό του τι είναι «Ζωή» …ή, «ύπαρξη». Δεν κατανοούμε ούτε τι σημαίνει «χρόνος».

Είμαστε όμως και ένα είδος ζωής που επιδεικνύει μια ιδιαίτερα περίεργη συμπεριφορά, όπου η φαντασία μας έχει ανάγκη να δημιουργεί και να καταναλώνει αναπαραστάσεις αφηγήσεων χωρίς βάση σε γεγονότα. Σε μια στιγμή έξαρσης αυτοσημαντικότητας το ονομάσαμε αυτό «λογοτεχνία». Τέχνη. Ζωγραφική. Γλυπτική. Φωτογραφία. Κινηματογράφο. Κοιμόμαστε και ο οργανικός μας εγκέφαλος δημιουργεί ιστορίες τις οποίες λέμε όνειρα. Είμαστε ξύπνιοι και αφιερώνουμε ώρες της ημέρας καταναλώνοντας, διαβάζοντας, βλέποντας ή παρακολουθώντας φαντασιακές ιστορίες. Άλλοι ελάχιστα, ή λίγο, άλλοι πολύ, και άλλοι υπέρμετρα. Χωρίς βέβαια κανείς να μπορεί να προσδιορίσει ένα μέτρο για την υγιή επιτέλεση αυτής της ανάγκης –εφ’ όσον δεν μπορούμε καν να προσδιορίσουμε τι σημαίνει «υγιές» στο πλαίσιο αυτό. Υποθέτω ότι «υγιές» σε αυτό το πλαίσιο πιθανώς να σημαίνει οτιδήποτε κρατά τον κάθε εγκέφαλο από το να σταματήσει να λειτουργεί αποτελεσματικά με στόχο την επιβίωση.

Είμαστε άραγε το μόνο είδος που έχει αυτή την ανάγκη φαντασίωσης; Δεν το γνωρίζουμε, εφ’ όσον δεν έχουμε καταφέρει να επικοινωνήσουμε ή καν να κατανοήσουμε ούτε ένα από τα περισσότερα από έξι εκατομμύρια άλλα είδη ζωής που υπάρχουν στον μικρούλη πλανήτη μας και μόνο. Ίσως η ανάγκη για φαντασιακές αφηγήσεις να είναι γνώριμο όλων των ειδών ζωής, ίσως να είμαστε το μοναδικό είδος που έχει αυτή την ανάγκη. Ίσως η φαντασιακή αφήγηση να είναι η κινητήρια δύναμη της εξέλιξης. Ίσως να είναι το εμπόδιο του να επιζήσουμε σε βάθος χρόνου. Απλά, δεν γνωρίζουμε την απάντηση σε αυτό –και ίσως και τα δύο να είναι γιν-γιαν μέρη της μιας απάντησης.

Όσο περισσότερο παίρνουμε την επιβίωσή μας σαν δεδομένο, βρίσκοντας τροφή στα σούπερμάρκετ και στέγη με τα λεφτά που μας δανείζουν τράπεζες ή που μας κληρονομούν οι γονείς μας, ή που αγοράζουμε με τα λεφτά που βγάλαμε πουλώντας την εργασία μας σε αγοραστές και εργοδότες, και μπορούμε να κάνουμε βόλτες με τα πόδια, ή με αεροπλάνα, αυτοκίνητα, καράβια και τρένα, χωρίς να φοβόμαστε ότι κάτι θα μας κατασπαράξει, ζούμε στην φαντασιακή σιγουριά εκείνων που παίρνουμε σαν δεδομένα της πολιτιστικής σαπουνόφουσκας μέσα στην οποία υπάρχουμε καθημερινά. Καθώς ξυπνάμε κάθε πρωί στην φαντασιακή σιγουριά των δεδομένων μας, ψάχνουμε βιβλία, ταινίες, έργα, για να αφεθούμε στην αυτοϊκανοποίηση της θεώρησης φαντασιακών αφηγήσεων. Μέχρι να ξαναπάμε για ύπνο το βράδυ.

Οργανώνουμε τα κριτήρια με τα οποία αξιολογούμε την φαντασίωση σε κανόνες που ονομάζουμε «ηθική». Ένα συνεχές και εξελισσόμενο σώμα αφορισμών μεταξύ του τι θεωρούμε «καλό» και τι θεωρούμε «κακό». Πάντα με γνώμονα το τι πιστεύουμε ότι ευχαριστεί ή ότι δυσαρεστεί την φαντασιακή νοήμονα οντότητα που ονομάζουμε «δημιουργό» μας, ή «θεό».

Η λογοτεχνία, η όποια έκφραση «τέχνης», ο κινηματογράφος, ή η ζωγραφιά απεικόνισης της ζωής μας στον τοίχο του σπηλαίου γύρω από την φωτιά, είναι τόσο απαραίτητα στην καθημερινή επιβίωσή μας δεκαέξι ώρες του εικοσιτετράωρου, όσο είναι απαραίτητα τα όνειρα όταν κοιμόμαστε οκτώ ώρες το εικοσιτετράωρο όπου ο ύπνος εξομαλύνει και ανακατατάσσει την λειτουργία του εγκεφάλου μας πριν ξυπνήσουμε και πιάσουμε ένα βιβλίο ή ανοίξουμε την τηλεόραση.

Υπάρχουν τόσες συνειδητοποιημένες απόψεις για τα παραπάνω όσες και άνθρωποι ζωντανοί στην Γη.

Πέρα από την ατομική και προσωπική ανάγκη και επιλογή του να αφεθεί ο καθένας μας σε ώρες φαντασιακής περιπλάνησης σε εφευρεμένες αφηγήσεις, υπάρχει και η συλλογική συμπεριφορά κατανάλωσης και αντίδρασης σε «γεγονότα» για τα οποία μας πληροφορεί η «ειδησιογραφία». Τις περασμένες μέρες, οι άνθρωποι στον πλανήτη ήρθαν αντιμέτωποι με δύο γεγονότα:

1. Πέντε δισεκατομμυριούχοι επέλεξαν να μπουν σε ένα αμφισβητήσιμης ποιότητας σχεδιασμού και κατασκευής βαθυσκάφος για να επισκεφτούν σαν τουρίστες το ναυάγιο του Τιτανικού. Χάσαμε επαφή και δεν γνωρίζαμε την τύχη τους επί 90 περίπου ώρες, και ξοδέψαμε εκατομμύρια δολλάρια ψάχνοντάς τους. Μετά μάθαμε ότι το βαθυσκάφος είχε διαλυθεί και είχαν σκοτωθεί ακαριαία και οι πέντε στην αρχή της κατάδυσης.
2. Μεταξύ 400 και 800 (δεν γνωρίζουμε πόσοι) μετανάστες ναυάγησαν στο πέλαγος καθώς τους έβλεπαν παραπλέοντα πλοία και σώθηκαν μόνο γύρω στους 100. Οι υπόλοιποι πνίγηκαν μπροστά μας. Ειχαν αρνηθεί την βοήθεια της Ελληνικής ακτοφυλακης και τις προμήθειες που τους δώσανε τις πέταξαν στην θάλασσα, φωνάζοντας ότι θέλουν να πάνε στην Ιταλία. Η αφήγηση ανάμεσα στους μετανάστες είναι ότι οι Έλληνες τους σκοτώνουν ή τους βάζουν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως ενώ οι Ιταλοί τους βάζουν να ζουν σε χωριά ανάμεσά τους (αλλά αυτή η λεπτομέρια δεν έτυχε δημοσίευσης). Δεν είχαν ιδέα ότι βρικόντουσαν κάπου 75 χιλιόμετρα (48 ναυτικά μίλια) από την Ελλάδα αλλά 450 χιλιόμετρα από την Ιταλία. Πνίγηκαν 300-700 άνθρωποι, οι περισσότεροι γυναικόπαιδα.

Στα διεθνή συνεχή νέα ανά την υφήλιο επί πέντε μέρες, η κατανάλωση «ειδήσεων» για το πρώτο, θύμιζε «φρενίτιδα σίτισης» καρχαριών ενώ για το δεύτερο κανείς (συγκριτικά) δεν ενδιαφέρθηκε.

Οι πλούσιοι-τεχνολογία-περιπέτεια-Τιτανικός ήταν φαίνεται πιο θρεπτική τροφή για τις απορρέουσες φαντασιακές υποθέσεις και αφηγήσεις (και, φυσικά, «γνώμες») από όσο ήταν οι φτωχοί-δυστυχισμένοι-παράνομοι μετανάστες, άλλης από την δική μας ράτσα που ερχόντουσαν να μας πάρουν τις δουλειές.

Καθώς οι μέρες περνάνε, η διεθνής γνώμη ανά την υφήλιο έχει αρχίζει να κατασταλάζει σε ρήσεις όπως «πάμπλουτοι ήταν και το επέλεξαν, καλά να πάθουν», και «παράνομοι Πακιστανοί ήταν, καλά να πάθουν». Όσο ο καθένας τα βλέπει στην τηλεόραση ή στο ίντερνετ ασφαλής ως παρατηρητής, καλά να πάθουν οι άλλοι. Το να βλέπουμε εκ του ασφαλούς και να έχουμε γνώμες καθώς τρώμε πίτσα είναι καθησυχαστικό, φαίνεται.

Η ειδησιογραφία έχει εξελιχτεί σε άλλο ένα μέσο φαντασιακής αφήγησης για κατανάλωση εκ του ασφαλούς, μέσα από την σιγουριά που παίρνουμε σαν δεδομένο. Μια φαντασιακή πραγματικότητα ύπαρξης καθώς άλλο ένα τυχαίο πείραμα εξέλιξης της φύσης αρχίζει να σβήνει σε αυτόν τον πλανήτη.