Αναμνήσεις

«Η ιδέα ότι μια κινηματογραφική ταινία πρέπει να βλέπεται μόνο μια φορά είναι η προέκταση της παραδοσιακής άποψης ότι ο κινηματογράφος είναι ψυχαγωγία αντί για τέχνη»

Έτσι λέγεται ότι αποφάνθηκε ο Στάνλεη Κιούμπρικ, ρήση η οποία, φρασεολογημένη έτσι, σε κάνει να θέλεις να τον ρωτήσεις αν μια ταινία που δημιουργήθηκε για να ψυχαγωγήσει μπορεί να φτάσει στο επίπεδο της τέχνης, ή, αν η τέχνη μπορεί και να ψυχαγωγήσει.

Έτσι τουλάχιστον κυκλοφορεί η ρήση στο ίντερνετ, που αλλού. Όμως στην πραγματικότητα αυτό που είπε ο Κιούμπρικ, σε μια συνέντευξή του με το περιοδικό Playboy το 1968, όταν παιζόταν στους κινηματογράφους η ταινία του 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, είναι το εξής:

«Η όλη ιδέα ότι μια ταινία πρέπει να βλέπεται μόνο μία φορά είναι μια επέκταση της παραδοσιακής μας αντίληψης για την ταινία ως μια εφήμερη ψυχαγωγία και όχι ως ένα οπτικό έργο τέχνης. Δεν πιστεύουμε ότι πρέπει να ακούσουμε ένα υπέροχο μουσικό κομμάτι μόνο μία φορά, ή να δούμε έναν υπέροχο πίνακα μία φορά, ή ακόμη και να διαβάσουμε ένα υπέροχο βιβλίο μόνο μία φορά.»

Πράγματι υπάρχουν τόσες ταινίες που βλέπω ξανά και ξανά. Ο κινηματογράφος δεν είναι απλά ένα σημαντικό μέρος της ζωής μου, αλλά μέρος μου αναπόσπαστο. Δημήτρης χωρίς κινηματογράφο θα ήταν σαν βάρκα χωρίς ωκεανό.

Μόνο στο κομπιούτερ μου έχω κάπου 1.400 κινηματογραφικές ταινίες, πέρα από τα παλιά βίντεο, τα DVD και προσφατα τα Blu-Ray και τώρα τα 4K ULTRA HD, και ο αριθμός συνεχώς αυξάνεται. Υπάρχουν τόσες ταινίες στην ζωή μου που τις βλέπω ξανά και ξανά. Έχω και αγαπημένες σκηνές, σε ταινίες, και καμιά φορά ανοίγω την ταινία μόνο για να ξαναδώ μια σκηνή που μου αρέσει...

Βέβαια, πρέπει να κάνουμε ένα διαχωρισμό μεταξύ των ταινιών που είναι έργα τέχνης, όπως ο Πολίτης Κέην ή ο Λώρενς της Αραβίας, και ταινίες που μας ψυχαγωγούν, προσωπικά και υποκειμενικά. Που σημαίνουν κάτι για μας.

Θα ήταν άστοχο να αρχίσω εδώ να γράφω λίστες ταινιών γιατί εκατό ταινίες δεν θα ήταν αρκετές.

Μπορώ όμως να αναφέρω μια και μόνο ταινία. 

Αν ήξερα πότε πρόκειται να πεθάνω, η ταινία που θα ήθελα να δω, άλλη μια φορά από την αρχή μέχρι το τέλος, σαν την τελευταία μου ταινία, είναι το The Way We Were (1973) με την Μπάρμπρα Στράησαντ και τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ σκηνοθετημένη από τον φίλο του Ρέντφορντ, τον Σύντνη Πόλακ.

Μπάρμπρα, Σύντνη και Ρόμπερτ, Σεπτέμβριο του 1972, στα γυρίσματα

Μια ιστορία αγάπης μεταξύ δύο εντελώς διαφορετικών ανθρώπων. Όπου η γυναίκα είναι πιο δυνατή. Μια ιστορία της πολιτικής, και πως άλλοι την κάνουν μέρος της ζωής τους και άλλοι όχι. Μια ιστορία του Μακαρθισμού. 

(σε αυτό το σημείο της ανάρτησης βάζουμε το τραγούδι, να το ακούτε καθώς διαβάζετε την ανάρτηση από ‘δω και κάτω)

(το βιντεάκι το έφτιαξα για σας στην σουίτα μου μονταρίσματος, και τα λόγια εδώ παρακάτω τα απόδωσα στα Ελληνικά εγώ)
(Δεν πήρα την άδεια της Μπάρμπρα να το κάνω και ελπίζω να με συγχωρέσει)

Αναμνήσεις
Φωτίζουν τις γωνιές του νου μου
Θολές αναμνήσεις σαν σε ακουαρέλα
Του πως ήμασταν
Σκόρπιες εικόνες
Από τα χαμόγελα που αφήσαμε πίσω μας
Χαμόγελα που ανταλλάξαμε
Για το πως ήμασταν
Ήταν όλα άραγε τόσο απλά τότε;
Ή μήπως ο χρόνος έχει ξαναγράψει κάθε πινελιά;
Αν μπορούσαμε να τα ξανακάνουμε όλα
Πες μου, θα το κάναμε;
Θα μπορούσαμε;
Αναμνήσεις
Μπορεί να είναι όμορφες και όμως
Ότι πονάει στη θύμιση
Απλά διαλέγουμε να το ξεχάσουμε
Και είναι το γέλιο, που
Θα θυμόμαστε
Όποτε θυμόμαστε
Πως ήμασταν
Πως ήμασταν

Όταν γύριζαν την ταινία, η Μπάρμπρα ήταν 30 χρονών, ο Μπομπ, 36, και ο Σύντνη, 38.
Όταν πήρα το λεωφορείο από το Παλιό Φάληρο να πάω στο Σύνταγμα και από κει να περπατήσω την Σταδίου να φτάσω στο αγαπημένο μου στέκι, τους δίδυμους κινηματογράφους Απόλλων και Αττικόν, ήμουν 15 χρονών.
Είδα το The Way We Were στον Απόλλωνα που τώρα είναι καμένος, όπως και το Αττικόν, εντεκάμισι χρόνια τώρα, κάθονται έτσι από τις 12 Φεβρουαρίου 2012, καμένοι από μολότωφ, μαλάκες μηδενικά! Την φχαριστηθήκατε τη διαδήλωση, ηλίθιοι;

(attikon-apollon-pote-tha-anapsoyn-epiteloys-ta-fota)

Και από 12-13 χρονών  είχα σκεφτεί ότι τα αγαπημένα μου σινεμά αν και είχαν ωραιότατες αίθουσες είχαν πολύ μικρές οθόνες.
Το Αττικόν (δεξιά), μεγαλύτερη αίθουσα από το Απόλλων, είχε οθόνη μικρότερη του Απόλλων.

Όπως ήμουνα τότε όταν το είδα, που να φανταστώ ότι σε δύο χρόνια θα έφευγα από το Παλιό Φάληρο και ότι για πρώτη φορά θα αισθανόμουνα ειρήνη και δέος και αυτοπεποίθηση και θα άνοιγαν τα φτερά μου… ότι σε 19 χρόνια θα έπαιρνα τον όρκο του Αμερικανού πολίτη στην ίδια αίθουσα στην Βοστόνη όπου το 1773 συναντήθηκαν και σχεδίασαν να ρίξουν το Αγγλικό τσάι στα νερά του λιμανιού, που θεωρείται η πρώτη πράξη της Αμερικανικής Επανάστασης του 1776, και θα μεγάλωνα τον Αμερικανό γιό μου εκεί, στην Μασαχουσέτη… 'Οτι ο γιός μου θα συναντούσε τον Ρόμπερτ Ρεντφορντ στο Χόλυγουντ σε μια εκδήλωση. Ότι 47 χρόνια μετά από εκείνο το βράδυ στον Απόλλωνα, χιλιάδες Αμερικανοί θα θρηνούσαν τον γιό μου και θα έδιναν υποτροφίες στο όνομά του για το τι είχε χτίσει τα 30 του χρόνια πριν πετάξει προς την Δύση. Και που να φανταστώ τι και πόσες υπέροχες, 50-και-χρόνια αναμνήσεις μου επιφύλασσε η ζωή, μαζί με τις αναμνήσεις της δικής του ζωής που έχουν τόσο μεγαλύτερη σημασία από εκείνη της τελευταίας του πτήσης.

Έχει μια σκηνή, το έργο, που τόσο με είχε αγγίξει όπως ήμουνα τότε, και με αγγίζει κάθε φορά που την ξαναβλέπω. Ο Χάμπελ, ο χαρακτήρας του Ρέντφορντ, και ο αδελφικός του φίλος ο Τζέη-Τζέη είναι σε ένα μικρό ιστιοφόρο έξω από την Καλιφόρνια ένα απόγευμα, με μπύρες, και παίζουν το παιγνίδι που έπαιζαν πάντα, να ρωτάνε ο ένας τον άλλο πιο ήταν το καλύτερο εκείνο ή το άλλο που θυμούνται… το καλύτερο Σάββατο απόγευμα, ο καλύτερος μήνας… και ο Τζέη-Τζέη ρωτάει: «Καλύτερη χρονιά;!» και ο Χάμπελ απαντά με την χρονιά που παντρεύτηκε την Κέητι, 1944. Και, συνεχίζει: 1945… 1946… μετά ψυθιρίζει 1947... και σκέφτεται τα άλλα... όσα χρόνια ήταν μαζί.

Πόσο με είχε αγγίξει εκείνη η σκηνή… λίγα δευτερόλεπτα... για το πόσο την αγαπούσε και πως είχε την όραση να αναγνωρίσει την ευτυχία, αλλά και να αναγνωρίσει την ανεπάρκειά του στο να μην μπορεί να πάρει τις αποφάσεις που θα την διατηρούσαν, χωρίς να περίμενα, ακόμα και τότε, ότι μπορούν να συμβούν ούτε το ένα ούτε τα άλλα στον καθένα…

Αλλά τώρα που μπήκα στα 66, η Μπάρμπρα είναι 81, ο Ρόμπερτ 87, ο Σύντνη έχει φύγει, και το Απόλλων και το Αττικόν έχουν καεί, αν με ρωτήσει κανείς «Καλύτερη χρονιά;!» θα απαντήσω 2008. …2009 …2010, 2011, 2012… 2013 …2014, 2015, 2016… 2017, 2018, ...2019. 2020. 2021… 2022… 2023...

~~~

ΥΓ. Πριν χρόνια, βρήκα δύο σκηνές της ταινίας που τις είχαν διαγράψει (deleted scenes) και δεν τις είχε δει κανείς, ποτέ. Η Μπάρμπρα Στράησαντ είχε πολεμήσει πολύ για να μείνουν οι σκηνές αυτές στην ταινία, αλλά η Columbia τις είχε κόψει το 1973. Χωρίς αυτές τις δύο σκηνές δεν είχε δοθεί η σωστή κατεύθυνση και εξήγηση για το πως και γιατί χώρισαν, και τι σήμαινε για τον χαρακτήρα της Κέητι η ζωή της στο Χόλυγουντ την εποχή του Μακαρθισμού. Μου είχαν αρέσει πάρα πολύ και οι δύο σκηνές και τις είχα προσθέσει μόνος μου στην κόπια μου της αρχικής ταινίας, σε mp4, με την σουίτα μου μονταρίσματος. Τώρα, τον Νοέμβριο του 2023, η Στράησαντ με την Columbia έβγαλαν την έκδοση της επετείου των 50 χρονών του The Way We Were και συμπεριέλαβαν μέσα στην ταινία, επίσημα πλέον, τις δύο σκηνές. Και η ταινία, από 118 λεπτά το 1973, τώρα το 2023 είναι 123 λεπτά. Ήμουνα φυσικά από τους πρώτους που αγόρασαν τον δίσκο με την extended version, Blu-Ray Ultra-HD, 4K.

~~~

~~~

ΥΓ2. Αν με αναγκάζατε να βάλω κι' άλλες ταινίες της ζωής μου από την εποχή μου του Απόλλων-Αττικόν, από τα μέσα των '70, τότε που ο κινηματογράφος με βοήθησε να επιζήσω το μαρτύριο του να μεγαλώνω στην Ελλάδα και στο συγκεκριμένο σχολείο που με είχανε βάλει από πέντε χρονών, μαζί με το The Way We Were (1973) οι άλλες δύο που έρχονται πρώτες από πολλές στον νου είναι οι Jeremiah Johnson (1972) και Three Days of the Condor (1975). Και μόλις τα τελευταία χρόνια συνειδητοποίησα ότι και οι τρεις είναι με τον Ρόμπερτ Ρέντφορντ, σκηνοθετημένες από τον Σύντνη Πόλακ. Εν τω μεταξύ, το Jeremiah Johnson ήταν η ταινία που ήθελε να κάνει ο Ρέντφορντ και το The Way We Were ήταν η ταινία που ήθελε να κάνει η Στράησαντ. Ο Πόλακ και ο Ρέντφορντ δεν είχαν λεφτά για το Jeremiah Johnson και ο Πόλακ τον έπεισε να γυρίσει το The Way We Were για να βγάλουν λεφτά, τα οποία βάλανε στο γύρισμα του Jeremiah Johnson. Παραδόξως, το Jeremiah Johnson βγήκε στους κινηματιγράφους το 1972 ενώ το The Way We Were βγήκε το 1973. Το Jeremiah Johnson ήταν εργασία αγάπης για τον Ρέντφορντ, ενώ, στο The Way We Were, δεν του άρεσε το ότι ο χαρακτήρας του Χάμπελ δεν είχε αναπτυχθεί αρκετά. Το Jeremiah Johnson το γύριοσε με τον Πόλακ στις εκτάσεις που είχε ήδη αγοράσει στα Βραχώδη Όρη του κράτους της Γιούτα. Όταν τα λείψανα του πραγματικού Jeremiah Johnson (1824-1900 [ναι, η ιστορία της ταινίας είναι αληθινή]) μεταφέρθηκαν από την Καλιφόρνια, όπου είχε πεθάνει, στο καινούργιο μνημείο που του έφτιαξαν στα Βραχώδη Όρη όπου είχε ζήσει, ο Ρέντφορντ ήταν από τους τέσσερεις που μετέφεραν τα λείψανα.

- Τα βουνά έχουν γίνει επικίνδηνα για σένα. Ίσως είναι καιρός να κατέβεις σε καμιά πόλη.

- Μπα. Έζησα σε πόλη.
Αυτή η σκηνή είναι από εκείνες που με έχουν καθορίσει σαν άνθρωπο.

- Έχουμε σχέδια να εισβάλουμε στην Μέση Ανατολή;
Μια προφητική ταινία (1975) που βγήκε απόλυτα αληθινή μόλις 16 χρόνια αργότερα, και πάλι 28 χρόνια αργότερα.

- Χάμπελ; Είσαι με την Κέητι... το ξέρεις ότι είμαι η Κέητι;
Για να καταλάβει κανείς αυτή τη σκηνή πρέπει να δει την ταινία και να καταλαβαινει τον διάλογο στα Αγγλικά.
- Hubbel? ...it's Katie. ...Hubbel? you did know it's Katie...

~~~

~~~

Όταν είδα το The Way We Were (1973) ζούσαμε ακόμα στο ημιυπόγειο με τον κήπο, που η μητέρα μου το κρατούσε σαν παλάτι και ακόμα μυρίζω την φρέσκια παρκετίνη. Οι γονείς μου με είχαν βάλει από τότε που γεννήθηκα στο καλύτερο και μεγαλύτερο δωμάτιο, το γωνιακό, και, αν και από το ένα παράθυρο έβλεπα ένα τοίχο, από το άλλο παράθυρο έβλεπα ένα κομμάτι ουρανού.

Δέκα χρόνια αργότερα, καθώς ετοιμαζόμασταν να παντρευτούμε με την Κριστίν, η Μπάρμπρα γύρισε το αριστούργημά της, Yentl (1983), και έβαλα πάλι τώρα να ξανακούσω το τραγούδι του φινάλε που τελειώνει με:

Όσο περισσότερο ζω, τόσο περισσότερα μαθαίνω

Όσο περισσότερα μαθαίνω, τόσο περισσότερο συνειδητοποιώ

Πόσο λιγότερα ξέρω

Κάθε βήμα που κάνω

(Μπαμπά, έχω φωνή τώρα)

Κάθε σελίδα που γυρίζω

(Μπαμπά, έχω μια επιλογή τώρα)

Κάθε μίλι που ταξιδεύω σημαίνει μόνο

Ότι τόσο περισσότερο έχω να πάω

Τι λάθος έχει το να θέλεις περισσότερα;

Αν μπορείς να πετάξεις, τότε πέταξε στα ύψη

Με όλα όσα υπάρχουν, γιατί να συμβιβαστείς

Μόνο για ένα κομμάτι ουρανού;

~~~