Παραλληλισμοί

Τι θα έλεγε ο Θουκυδίδης για την κρίση στην Ελλάδα;

του Ρόμπερτ Ζαπέτσκυ, στους Τάιμς της Νέας Υόρκης

1 Ιουλίου, 2015

Μετάφραση Δημήτρη, Αποθήκη Σκέψης.

Μια ξένη αντιπροσωπεία που εκπροσωπεί μια ισχυρή συμμαχία αντιμετωπίζει μια μικρή χώρα της Μεσογείου με ένα τελεσίγραφο. Ή πρέπει να δεχτεί να προσχωρήσει στη συμμαχία, να πληρώσει καταστροφικά τέλη και να εκχωρήσει την εθνική κυριαρχία της, ή θα καταστραφεί. Απρόθυμοι να επιτρέψουν στην αντιπροσωπεία να παρουσιάσει την υπόθεση στους συμπολίτες τους, η πολιτική ελίτ της χώρας προσπαθεί να αγοράσει χρόνο. Αλλά εκκλήσεις στη λογική, στον πραγματισμό και στο κοινό αίσθημα δεν μετακινεί τους επισκέπτες από τις θέσεις τους. Όταν η ελίτ απαντά, τέλος, ότι δεν είναι διατεθειμένη να παραδώσει την ελευθερία του έθνους της, η αντιπροσωπεία αποσύρεται και, πιστή στην απειλή της, συνθλίβει το ανυπότακτο κράτος.

Σας θυμίζει κάτι; Εκτός από λίγες λεπτομέρειες, η κατάσταση μοιάζει με τη σημερινή αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, αυτή η συγκεκριμένη σκηνή έλαβε χώρα πριν 2.500 χρόνια. Τότε, επίσης, η Ελλάδα ήταν η αρένα, με την ισχυρή πόλη-κράτος της Αθήνας να παίζει ενάντια στο μικρό νησί της Μήλου. Στην μεγαλειώδη ιστορία του, του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Θουκυδίδης αναδημιουργεί, ή ίσως δημιούργησε, τη συνάντηση στο 416 π.Χ. ανάμεσα στους διοικητές του αθηναϊκού στόλου και των ηγετών του μικρού νησιού-πόλης της Μήλου. Υπάρχουν απογοητευτικοί παραλληλισμοί ανάμεσα στο τότε και στο τώρα οι οποίοι πιθανόν να προσφέρουν πληροφορίες για την τρέχουσα κατάσταση.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου τους εναντίον της Σπάρτης, οι Αθηναίοι απαίτησαν από την Μήλο να ενταχθεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Αρχικά μια αμυντική συμμαχία την οποίαν οι ελληνικές πόλεις-κράτη είχαν δημιουργήσει μετά τη δεύτερη περσική εισβολή, η ένωση είχε γίνει ένα εργαλείο του αθηναϊκού ιμπεριαλισμού. Τα κράτη μέλη, δεν μπορούσαν να αποσχιστούν, υπόκειντο στην αθηναϊκή βούληση και ήταν αναγκασμένα να πληρώνουν ετήσιο φόρο. Τα παράπονά τους απαντήθηκαν από την Αθήνα με το σκεπτικό ότι η συμμαχία, έστω και αν τα μέλη δεν συμφωνούν με αυτό, ήταν για το καλό τους. Η δημοκρατία την οποία η Αθήνα εξασκούσε μέσα στο σπίτι της, με λίγα λόγια, δεν επεκτείνετο στην διακυβέρνηση της συμμαχίας.

Εκείνο το οποίο οι Ιστορικοί αποκαλούν Μήλιος Διάλογος είναι απεικόνιση από τον Θουκυδίδη του απώτερου σκοπού αυτής της πολιτικής - Το παιγνίδι που ο Βίκτορ Χάνσον αποκάλεσε "Βασιλεία τρόμου εκ μέρους της Αθήνας". Ο πόλεμος μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης συνεχιζότανε ήδη για σχεδόν δύο δεκαετίες, χωρίς να διαφαίνεται τέλος στον ορίζοντα. Με τους πολίτες της κουρασμένους και ανήσυχους, η Αθήνα υιοθέτησε μια ωμή και υπολογισμένη πολιτική, δηλώνοντας ότι εκείνες οι πόλεις-κράτη που δεν ήταν μαζί τους, ήταν, απλούστατα, εναντίον τους. Απείλησαν την ουδέτερη Μήλο με καταστροφή, εφόσον θα αρνούνταν να ενταχθεί στην Αθηναϊκή Συμμαχία.

Φυσικά, ο παραλληλισμός είναι ελλιπής σε αρκετά σημεία. Η Μήλος ήταν ουδέτερη, ενώ η σύγχρονη Ελλάδα όχι μόνο προσχώρησε στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά με την πάροδο των χρόνων λεηλάτησε χαρούμενα το ίδιο της το ταμείο. Και η Μήλος δεν προκάλεσε μια πρωτοφανή κρίση κρατικού χρέους και δεν συμμετείχε σε μη βιώσιμες κοινωνικές πολιτικές όπως έκανε η Ελλάδα κατά την τελευταία δεκαετία και περισσότερο.

Αλλά, το τι διακυβευόταν τότε και το τι διακυβεύεται τώρα είναι, πρώτα απ' όλα, το θέμα της εθνικής κυριαρχίας σε σχέση με τους υπερεθνικούς οργανισμούς. Η «Ευρώπη» γεννήθηκε, εν μέρει, από το φόβο της Ρωσίας του Στάλιν, η οποία δεν ήταν λιγότερο απειλητική και ζοφερή από όσο η Περσία του Ξέρξη. Αλλά, όπως και η Δηλιακή Συμμαχία, μετά την εξάτμιση του περσικού κινδύνου, η αρχική βάση για την άκριτη υποταγή στην Ευρώπη εξαφανίστηκε με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. (Η πρόσφατη άκαρπη συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα με τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν απηχεί τα της Μήλου, όταν η Μήλος ήλπιζε ότι η Σπάρτη θα τρέξει στη διάσωσή τους.)

Πιο πρόσφατα, όμως, η προοπτική ενός διαφορετικού είδους αυταρχικής διακυβέρνησης έχει αναστατώσει έναν αυξανόμενο αριθμό των Ευρωπαίων. Διαφαινόμενη πίσω από το ευρώ ήταν η ωμή πραγματικότητα της αυστηρής νομισματικής και οικονομικής πολιτικής της Γερμανίας, η νευρικότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ανησυχώντας για το φάντασμα του πληθωρισμού και την προθυμία του Συμβουλίου των Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καταστήσει την πολιτική σε ό, τι είναι η σχεδόν παντελής απουσία δημοκρατικής διαδικασίας.

Ως αποτέλεσμα, πλεγμένο με το οικονομικό χρέος που αντιμετωπίζει η Ελλάδα είναι το διαβόητο «δημοκρατικό έλλειμμα». Εδώ και αρκετά χρόνια, ο ιστορικός Τόνι Τζαντ παρατήρησε ότι υπήρχε «μια αίσθηση ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται "εκεί" με δυσμενείς συνέπειες για μας "εδώ" και για τις οποίες "εμείς" δεν έχουμε λόγο». Αυτή η λίγο-πολύ ακριβής αντίληψη έχει θεμελιωθεί όλο και πιο γερά από τότε που έγραψε αυτές τις λέξεις.

Από την άποψη αυτή, οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών είναι λίγο διαφορετικοί από την Αθηναϊκή αντιπροσωπεία του Θουκυδίδη: Και οι δύο έρχονται, υποβάλλουν τις προσφορές στους φίλους τους, οι οποίοι δεν μπορούν να αρνηθούν τις προσφορές. Όταν οι ηγέτες της Ευρώπης επιμένουν ότι η Ελλάδα ανήκει στην Ευρωπαϊκή «πατρίδα» είτε της αρέσει είτε όχι, ότι πρέπει να αγνοήσει την αυξανόμενη κοινωνική αναταραχή και πολιτική παράλυση στην Ελλάδα, και αρνείται να επανεξετάσει το πακέτο λιτότητας που προηγουμένως είχε συμφωνηθεί με τον πρώην κυβερνητικό συνασπισμό της Αθήνας, δεν είμαστε και τόσο μακριά από την Αθηναϊκή αξίωση επί της Μήλου ότι «ο ισχυρός κάνει ό, τι έχει τη δύναμη να κάνει και ο αδύναμος αποδέχονται αυτά που πρέπει να αποδεχθεί». Υπό το πρίσμα αυτό, η αντίσταση της σημερινής Ελλάδας για λογαριασμό της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, ανακεφαλαιώνει την προηγούμενη απάντηση των Μηλίων. Η διαφορά, ίσως, είναι ότι στη συνέχεια η Αθήνα επέστρεψε με στρατό και τριήρεις, όχι οικονομικά φιρμάνια και νομισματικές απειλές.

Όταν ο Θουκυδίδης δήλωσε ότι η εργασία του είναι "κτήση του χρόνου", εννοούσε ότι η σημασία της είναι τόσο σταθερή και αναλλοίωτη όσο η ανθρώπινη συμπεριφορά. Όπως και τον φίλο του, τον τραγικό Σοφοκλή, έτσι και τον ίδιο δεν θα τον εξέπλητε το γεγονός ότι η τύφλωση και η ύβρις που ανάτρεψε την αρχαία Αθήνα παραμένουν μαζί μας σήμερα, και ότι οι ευγενείς και ανθρωπιστικοί στόχοι που κάποτε κινούσαν το Ευρωπαϊκό σχέδιο έχουν δώσει τη θέση τους σε αλύγιστες τεχνοκρατικές παρορμήσεις. Η ειρωνική πλευρά του Θουκυδίδη θα εκτιμούσε το ότι τα μνημεία στην Αθήνα, που σε μεγάλο βαθμό χρηματοδοτήθηκαν από την αυτοκρατορική κυριαρχία της, θα μπορούσαν να καταλήξουν ως εγγύηση προσφερόμενη σε νέους αυτοκρατορικούς πλοιάρχους από τους κακοποιημένους και μπερδεμένους απογόνους του.