Όχλοι

Για να καταλάβουμε πως ακριβώς ορισμένες τάσεις υπερισχύουν της δημοκρατίας, σε μια δημοκρατία, κοιτάμε την Ελλάδα του 2014-15 ή τις ΗΠΑ του 2015-16. Οι τάσεις που δημιουργούνται και κερδίζουν ορμή κίνησης συνδυάζουν σε μια στιγμή τέλειας καταιγίδας όλους τους φόβους, ματαιοδοξίες, φιλοδοξίες και τις ανασφάλειες που συνθέτουν την ανθρώπινη ψυχή. Στις δημοκρατίες, τουλάχιστον για τους πολιτικούς, το μόνο πράγμα που έχει σημασία είναι αυτό που οι ψηφοφόροι λένε ότι θέλουν –φωνή λαού, φωνή Θεού / vox populi vox Dei. Ως εκ τούτου, ένα πολιτικό κίνημα είναι ένα ισχυρό όπλο και, για εκείνους που θα ήταν αντίθετοι, τρομακτικό. Όταν ελέγχεται και διευθύνεται από έναν μοναδικό ηγέτη (όπως παραδείγματος χάριν ο τσίπρας ή ο Τραμπ) μπορεί να στοχεύσει σε ότι και όποιον επιλέγει ο ηγέτης. Αν κάποιος επικρίνει ή διαφωνεί με τον αρχηγό, δεν έχει σημασία πόσο δημοφιλές ήταν το πρόσωπο που αντιτίθεται στον αρχηγό: αν ο αρχηγός χλευάσει και γελοιοποιήσει το πρόσωπο αυτό, οι οπαδοί ακολουθούν τον αρχηγό χλευάζοντας και γιουχαΐζοντας. Αν κάποιος δεν υποστηρίζει τον ηγέτη καταδικάζεται σε πολιτικό θάνατο (βλ. τους αποδιοπομπαίους τράγους που έγιναν ΛΑΕ πέρσι τον Σεπτέμβριο).

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, κάθε πολιτική προσωπικότητα αντιμετωπίζει μια ψυχρή επιλογή: Να συμπλεύσει με τον ηγέτη και με τον όχλο που ακολουθεί τον ηγέτη, ή να τρακάρει σε μετωπική και να τον ποδοπατήσουν. Η ανθρώπινη φυλή σε τέτοιες περιπτώσεις διασπάται σε προβλέψιμες κατηγορίες --και οι πολιτικοί σε μια δημοκρατία είναι οι πιο προβλέψιμοι. Υπάρχουν εκείνοι των οποίων η φιλοδοξία τους οδηγεί να ακολουθήσουν την μόδα. Δοξάζουν τις ασυνάρτητες ομιλίες του ηγέτη ως βαθιά σοφία, ελπίζοντας ότι θα τους ανταμείψει με μια θέση στη νέα τάξη των πραγμάτων. Υπάρχουν εκείνοι που απλώς ελπίζουν να επιβιώσουν. Οι συνειδήσεις τους δεν θα τους αφήνουν να κερδίσουν την εύνοια τόσο ξεδιάντροπα, αλλά ίσως δεν συνειδητοποιούν ότι ο ηγέτης και οι οπαδοί του θα τους παραμερίσουν στο τέλος ούτως ή άλλως.

Άλλοι πάλι απλά ξεγελούν τον εαυτό τους αρνούμενοι να πιστέψουν ότι κάτι πολύ διαφορετικό συμβαίνει. Περιμένουν ότι θα περάσει η μπόρα και πιστεύουν ότι μετά θα μπορέσουμε να διορθώσουμε ότι πήγε στραβά. Και στο εν τω μεταξύ, επιλέγουν να μην δυσαρεστήσουν τον όχλο. Στο τέλος άλλωστε, ο όχλος αποτελείται από ψηφοφόρους.

Αυτό που δεν γίνεται άμεσα κατανοητό είναι ότι αφού πάρει ένας ηγέτης την εξουσία και γίνει κυβέρνηση, δεν θεωρεί ότι χρωστάει οτιδήποτε σε κανέναν. Διότι, θα έχει φτάσει στο απόγειο της εξουσίας μόνος του, στις πλάτες ενός όχλου που τον λατρεύει. Μέχρι τότε ο όχλος θα έχει πολλαπλασιαστεί και θα είναι πλέον η πλειοψηφία. Και, ποιος θα τολμούσε πλέον να αντισταθεί σε έναν ηγέτη που έχει στην διάθεσή του την κυβέρνηση, τον στρατό, τις μυστικές υπηρεσίες; Όταν ένας άνθρωπος φτάσει να γίνει πρόεδρος, ή πρωθυπουργός, τι είναι πιο πιθανόν; Να αποκτήσει ξαφνικά σοφία, ταπεινότητα και γενναιοδωρία; να γίνει λιγότερο εκδικητικός; Η μεγαλύτερη δύναμη φέρνει λιγότερη ή περισσότερη διαφθορά;

Το φαινόμενο προέκυψε αρκετές φορές στο παρελθόν και συχνά ονομάστηκε «φασισμός». Τα φασιστικά κινήματα δεν είχαν συνεκτική ιδεολογία, δεν είχαν διαφανείς και πλήρης λύσεις. Ο «εθνικός σοσιαλισμός» ήταν ένας κουβάς αντιφάσεων που έπαιρναν δύναμη από την εστίαση σε κάποιον συγκεκριμένο εχθρό. Τους Εβραίους, τους πλούσιους, τους τραπεζίτες, τους «ξένους», τους διαφορετικού χρώματος ή κουλτούρας, τους ομοφυλόφιλους... τους οπαδούς διαφορετικών θρησκειών… τους "ιμπεριαλιστές" Αμερικανούς… τους "κακούς" Σοβιετικούς… Για κάθε κίνημα φασιστικού χαρακτήρα, είτε προσποιούταν ότι είναι δεξιό, είτε προσποιούταν ότι είναι αριστερό, υπήρχε και κάποιος «εχθρός» εναντίων του οποίου ενωνόταν ο όχλος που ακολουθούσε τον κάθε ντούτσε, τον κάθε φύρερ ή τον κάθε …αντιστασιακό δημοκράτη. Αυτό έιναι το γνώριμο σημείο: το αν κάποιο κίνημα παρουσιάζει "λύσεις" ή παρουσιάζει "εχθρούς". Η εστίαση σε αυτές τις περιπτώσεις δεν ρίχνει φώς σε ραλιστικές και λεπτομερείς λύσεις αλλά συσωρεύει συνθήματα κατά κάποιου βολικού "εχθρού".

Έτσι έρχεται ο φασισμός ανάμεσά μας σήμερα. Όχι με μπότες και χαιρετισμούς και στολές, αλλά από την τηλεόραση και τα κοινωνικά δίκτια στην μορφή ενός εγωμανή που αξιοποιεί την βάση κάποιου πολιτικού κόμματος, και, είτε από φιλοδοξία, είτε από απλή πίστη στο κόμμα, ο όχλος μπαίνει στην γραμμή και τον ακολουθεί… είτε από την Θεσσαλονίκη της Ελλάδας του 2014, είτε προς ένα κομματικό συνέδριο των ΗΠΑ του 2016. Έχει σημασία να κοιτάμε πίσω από τον καθρέπτη και πέρα από τα λογοπαίγνια ή το κουστούμι που επιλέγει να φορέσει ο κάθε οχλαγωγός. Πριν γίνει το κακό και όχι αφού γίνει.

Το παραπάνω κείμενο το απόδωσα και το άλλαξα κάμποσο για αυτή την ανάρτηση από ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ουάσιγκτον Ποστ.