Εσείς κι εγώ έχουμε συζητήσει συχνά περί των άκρων. Των ανθρωπίνων άκρων. Και δεν εννοώ χέρια και πόδια. Εννοώ τα άκρα της ανθρώπινης σκέψης, είτε αυτά είναι θεωρητικά ή πρακτικά, είτε αφορούν φιλοσοφία, θρησκεία, επιστήμη, πολιτική ή οικονομικά.
Κατ' αρχήν είναι βέβαια δύσκολο να προσδιορίσει κανείς από ποιό σημείο και πέρα κάτι μπορεί να θεωρηθεί άκρο. Από το γόνατο ή τον αστράγαλο; Από τον αγκώνα, τον καρπό, ή τον ώμο;
Κατά τη δική μου γνώμη, μια ακραία θέση προσδιορίζεται από το εάν απορρίπτει λογικά επιχειρήματα τα οποία τείνουν προς ένα άλλο άκρο μόνο και μόνο για να τα απορρίψει, ή/και επειδή τείνουν προς ένα άκρο αντίθετο της υποστηριζόμενης θέσης. Επειδή, καμία θέση, όσο κεντρώα ή ακραία, δεν είναι απόλυτα σωστή -όλες οι θέσεις περιέχουν και σωστά και λανθασμένα μέρη. Δεν έχει σημασία να προσδιορίσουμε τι είναι το σωστό και τι το λάθος: υπάρχουν άνθρωποι που σκέπτονται διαφορετικά από άλλους. Η διαφορετικότητα αυτή από μόνη της προσδιορίζει την αντικειμενική ύπαρξη πολλών θεωρουμένων "σωστών" ή "λανθασμένων" απόψεων με εξάρτηση το σημείο από το οποίο ξεκινά η οπτική.
Έχει περισσότερη αξία να αναλύουμε την ισχύ επιχειρημάτων που καταδικάζουν άλλα, παρά την ισχύ επιχειρημάτων που προσπαθούν να στηρίξουν άλλα.
Επίσης κατά την δική μου γνώμη, συχνά, ιδιαίτερα στην Ελληνική σκέψη, γίνεται το λάθος να θεωρούμε ότι υπάρχουν δύο άκρα, φερ' ειπείν Αριστερά και Δεξιά, Ύπαρξη Θεού ή Ανυπαρξία Θεού, κλπ. Μια αναπαράσταση γραμμική. Μια ευθεία με ένα κέντρο. Όμως υπάρχουν δύο άλλες εκδοχές-εικονογραφήσεις για να οροθετήσουμε ακριβέστερα τα άκρα: Το σχήμα καρό, ή διαμάντι, ένα τεράγωνο με τέσσερεις γωνίες Α, Β, Γ και Δ. Στην Πολιτική και Οικονομία αυτό θα είχε πλευρές την Αριστερά, την Ελευθεριακή Φιλοσοφία, την Δεξιά, και την Θεωρία που ζητά μέγιστο και ισχυρό κράτος. Τέσσερα άκρα αντί δύο.
Όμως, συνεχίζοντας να προτείνω τη γνώμη μου, η καλύτερη εικονογράφηση είναι μια σφαίρα, με βόρειο Πόλο, Νότιο Πόλο, τέσσερα ή και οκτώ σημεία στον Ισημερινό, και όλα τα πιθανά σημεία στις τρεις διαστάσεις του εσωτερικού της σφαίρας.
Με την εικονογράφηση της σφαίρας μπορούμε να ξεχωρίσουμε, όπως θα έπρεπε να ξεχωρίσουμε, πχ., την ακροαριστερά από την αναρχία. Την ακροδεξιά από την Ελευθεριακή φιλοσοφία. Τους Κλασσικούς Φιλελεύθερους από τους Φιλελεύθερους, από τους Νεοφιλελεύθερους. Τους ρατσιστές απόχρωσης δέρματος από τους ρατσιστές-ξενόφοβους.
Στην τελική, και επιστρέφοντας στην απλουστευμένη αρχή αυτής της εισαγωγής που έγραψα παραπάνω, δεν έχει τόσο σημασία να αποφασίσουμε αν ένα άκρο ξεκινά από τον ώμο, τον αγκώνα, ή τον καρπό, τα γόνατα ή τον αστράγαλο. Σημασία έχει να αναγνωρίσουμε ότι ένα ανθρώπινο όν αποτελείται από ολόκληρο το σώμα του, των νυχιών συμπεριλαμβανομένων, και ότι ως εκ τούτου, οποιαδήποτε θεωρία δεν το δέχεται, ή πρεσβεύει ότι ο νους μπορεί να θεωρηθεί "άνθρωπος" χωρίς το υπόλοιπο σώμα (του πρωκτού συμπεριλαμβανομένου), απλά προδίδει τους σπόρους αυτοκαταστροφής που περιέχει.
Πηγαίνοντας παρακάτω, δεν πιστεύω, προσωπικά, στον διαχωρισμό του αν μιλάμε για θρησκεία, πολιτική, ή, φιλοσοφία κλπ, εφ' όσον πιστεύω ότι όλα αυτά είναι αλληλένδετα, αλληλοεπιδρώντα και ομοούσια μέρη της σφαίρας για την οποία μίλησα παραπάνω. Λυπάμαι έναν Άθεο όσο λυπάμαι έναν Θρησκευόμενο, όσο λυπάμαι έναν αριστερό ή έναν δεξιό γιατί ο καθένας από αυτούς, κατά την γνώμη μου χάνει εντελώς την φύση, υφή και νόημα του θέματος εστιάζοντας στην αντίθεσή του με άλλους αντί στην γενική εικόνα και υπόθεση της απαραίτητα ενοποιημένης ανθρωπότητας αποτελούμενης από τις σκέψεις, πιστεύω και ιδέες όλων, χωρίς κανείς να κατέχει την πλήρη αλήθεια.
Υπάρχει βέβαια η συνήθης και ιδιαίτερα Ελληνική δικαιολογία ότι "φέρομαι έτσι επειδή ο άλλος φέρεται χειρότερα", ή, "τι μου λες εμένα, κοίτα τι κάνει ο άλλος". Δικαιολογίες τόσο λυπηρές όσο το σκουπιδαριό μέσα στο οποίο ασφυκτιεί η Ελλάδα.
Εκ του ορισμού προκύπτει επίσης ότι δεν πιστεύω πως οποιαδήποτε θεωρία, ή συνδυασμός θεωριών, μπορεί να εξυπηρετήσει μια κοινωνία ανθρωπίνων όντων επ' άπειρον χωρίς αλλαγή και εξέλιξη (εκ του ορισμού αυτού μια θεωρία που παραμένει ανεξέλικτη από τον 19ο αιώνα, ή επί πολλούς αιώνες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ίσως ως γνώμονας όχι όμως ως αρμόζουσα στο σήμερα. Και ως εκ τούτου, η δύναμις μιας θεωρίας μετριέται από την ανθεκτικότητά της στον χρόνο. Βέβαια, ο Χριστιανισμός, φερ' ειπείν, όταν τον δει κανείς σαν παρθενες και αναστημένους, κάτι χάνει στον 21ο αιώνα. Αν όμως δει κανείς την μεταφορικότητα της Αγίας Τριάδας σαν να εννοεί τον Πατέρα-Σύμπαν, τον Υιό-Ζωή, και το Άγιο Πνεύμα-Νόμους της Φυσικής και της Εξέλιξης, τότε η δύναμις μετατοπίζεται και αλλάζει. Αλλάζει επίσης η υφή της άρνησης όσων ακόμα νομίζουν πως Αγία Τριάδα σημαίνει έναν Θεό εκτός ανθρώπου).
Μια θεωρία είναι σαν ένα αυγό. Αν σπάσει το αυγό και γίνει ομελέτα, δεν πρόκειται ποτέ να χωρίσει από μόνο του τον κροκό από το ασπράδι και να ξαναγίνει αυγό. Αν δεν σπάσει και παραμείνει ανεξέλικτο θα γίνει κλούβιο. Κι αν εξελιχθεί φυσικά θα γίνει πουλάκι. Και το πουλάκι δεν είναι αυγό.
Ας επιστρέψω όμως στα άκρα.
Δεν βρίσκω στα Ελληνικά την έκφραση "selflessness" και δεν εκπλήσσομαι γι' αυτό. Selflessness απλά σημαίνει το να μην σκέπτεται κάποιος τον εαυτό του μόνο, ή το να μην σκέπτεται εγωκεντρικά (ίσως "ανιδιοτέλεια", αλλά όχι ακριβώς). Ήθελα να πω ότι υπάρχουν φιλοσοφίες που βασίζονται στον εαυτό, στο άτομο, στην ελευθερία του ατόμου πρεσβεύοντας το self αντί για το selfless. Και άλλες που πρεσβεύουν την σκέψη για το σύνολο και όχι για το άτομο και απελευθερώνουν το σύνολο "φυλακίζοντας" το άτομο. Ούτε η μία ούτε η άλλη βέβαια αντεπεξέρχεται στην πραγματικότητα του ότι υπάρχει σύνολο μόνο επειδή υπάρχουν άτομα.
Από τα παραπάνω ίσως να συμπεράνατε, λανθασμένα, ότι πρεσβεύω πως η καλύτερη θέση είναι το κέντρο. Ουχί. Ελπίζω ότι η παραπάνω παράγραφος περι αυγών έδωσε το στίγμα μου, ότι πιστεύω πως μια κοινωνία πρέπει να κινείται συνεχώς εξελίσσοντας τις θέσεις της μέσα στην προαναφερθείσα σφαίρα, πλησιάζοντας κατά καιρούς και οποιοδήποτε από τα άκρα και το κέντρο, χωρίς ποτέ να αποπέμπει αλλά να παραπέμπει, χωρίς σκεπτικό διαχωριστικό αλλά ενωτικό. Κάτι το οποίο, στην τελική, συμβαίνει συνεχώς, αν προσέξουμε την ιστορία -η οποία ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο από την αφήγηση της εξέλιξης του ανθρώπου ως κοινωνικό όν.
Αυτού του είδους η εξέλιξη όμως είναι τρομερά δύσκολο να κατανοηθεί και να γίνει αποδεκτή γιατί απαιτεί ελαστικότητα από τα άτομα που αποτελούν την κοινωνία. Και τέτοια ελαστικότητα θα απαιτούσε από το κάθε άτομο να μην εστιάζει στην διαφορετικότητά του από άλλους, ή στην διαφορετικότητα άλλων από εαυτόν, αλλά να εστιάζει στην θέση εαυτού ως μια και μόνο στο γενικότερο σύνολο. Πράγμα το οποίο η μέγιστη πλειοψηφία των ανθρώπων το βρίσκει αδύνατο.
Δεν είναι σαν να λέμε ότι δεν μπορεί μια γκαμήλα να περάσει από το μάτι μιας βελόνας. Είναι το αντίθετο. Είναι σαν να λέμε ότι δεν μπορεί το μάτι μιας βελόνας, ένας πολύ μικρός χώρος, να βρει την θέση του σε ένα μεγαλύτερο, πολύ μεγαλύτερο χώρο.
Κατ' αρχήν είναι βέβαια δύσκολο να προσδιορίσει κανείς από ποιό σημείο και πέρα κάτι μπορεί να θεωρηθεί άκρο. Από το γόνατο ή τον αστράγαλο; Από τον αγκώνα, τον καρπό, ή τον ώμο;
Κατά τη δική μου γνώμη, μια ακραία θέση προσδιορίζεται από το εάν απορρίπτει λογικά επιχειρήματα τα οποία τείνουν προς ένα άλλο άκρο μόνο και μόνο για να τα απορρίψει, ή/και επειδή τείνουν προς ένα άκρο αντίθετο της υποστηριζόμενης θέσης. Επειδή, καμία θέση, όσο κεντρώα ή ακραία, δεν είναι απόλυτα σωστή -όλες οι θέσεις περιέχουν και σωστά και λανθασμένα μέρη. Δεν έχει σημασία να προσδιορίσουμε τι είναι το σωστό και τι το λάθος: υπάρχουν άνθρωποι που σκέπτονται διαφορετικά από άλλους. Η διαφορετικότητα αυτή από μόνη της προσδιορίζει την αντικειμενική ύπαρξη πολλών θεωρουμένων "σωστών" ή "λανθασμένων" απόψεων με εξάρτηση το σημείο από το οποίο ξεκινά η οπτική.
Έχει περισσότερη αξία να αναλύουμε την ισχύ επιχειρημάτων που καταδικάζουν άλλα, παρά την ισχύ επιχειρημάτων που προσπαθούν να στηρίξουν άλλα.
Επίσης κατά την δική μου γνώμη, συχνά, ιδιαίτερα στην Ελληνική σκέψη, γίνεται το λάθος να θεωρούμε ότι υπάρχουν δύο άκρα, φερ' ειπείν Αριστερά και Δεξιά, Ύπαρξη Θεού ή Ανυπαρξία Θεού, κλπ. Μια αναπαράσταση γραμμική. Μια ευθεία με ένα κέντρο. Όμως υπάρχουν δύο άλλες εκδοχές-εικονογραφήσεις για να οροθετήσουμε ακριβέστερα τα άκρα: Το σχήμα καρό, ή διαμάντι, ένα τεράγωνο με τέσσερεις γωνίες Α, Β, Γ και Δ. Στην Πολιτική και Οικονομία αυτό θα είχε πλευρές την Αριστερά, την Ελευθεριακή Φιλοσοφία, την Δεξιά, και την Θεωρία που ζητά μέγιστο και ισχυρό κράτος. Τέσσερα άκρα αντί δύο.
Όμως, συνεχίζοντας να προτείνω τη γνώμη μου, η καλύτερη εικονογράφηση είναι μια σφαίρα, με βόρειο Πόλο, Νότιο Πόλο, τέσσερα ή και οκτώ σημεία στον Ισημερινό, και όλα τα πιθανά σημεία στις τρεις διαστάσεις του εσωτερικού της σφαίρας.
Με την εικονογράφηση της σφαίρας μπορούμε να ξεχωρίσουμε, όπως θα έπρεπε να ξεχωρίσουμε, πχ., την ακροαριστερά από την αναρχία. Την ακροδεξιά από την Ελευθεριακή φιλοσοφία. Τους Κλασσικούς Φιλελεύθερους από τους Φιλελεύθερους, από τους Νεοφιλελεύθερους. Τους ρατσιστές απόχρωσης δέρματος από τους ρατσιστές-ξενόφοβους.
Στην τελική, και επιστρέφοντας στην απλουστευμένη αρχή αυτής της εισαγωγής που έγραψα παραπάνω, δεν έχει τόσο σημασία να αποφασίσουμε αν ένα άκρο ξεκινά από τον ώμο, τον αγκώνα, ή τον καρπό, τα γόνατα ή τον αστράγαλο. Σημασία έχει να αναγνωρίσουμε ότι ένα ανθρώπινο όν αποτελείται από ολόκληρο το σώμα του, των νυχιών συμπεριλαμβανομένων, και ότι ως εκ τούτου, οποιαδήποτε θεωρία δεν το δέχεται, ή πρεσβεύει ότι ο νους μπορεί να θεωρηθεί "άνθρωπος" χωρίς το υπόλοιπο σώμα (του πρωκτού συμπεριλαμβανομένου), απλά προδίδει τους σπόρους αυτοκαταστροφής που περιέχει.
Πηγαίνοντας παρακάτω, δεν πιστεύω, προσωπικά, στον διαχωρισμό του αν μιλάμε για θρησκεία, πολιτική, ή, φιλοσοφία κλπ, εφ' όσον πιστεύω ότι όλα αυτά είναι αλληλένδετα, αλληλοεπιδρώντα και ομοούσια μέρη της σφαίρας για την οποία μίλησα παραπάνω. Λυπάμαι έναν Άθεο όσο λυπάμαι έναν Θρησκευόμενο, όσο λυπάμαι έναν αριστερό ή έναν δεξιό γιατί ο καθένας από αυτούς, κατά την γνώμη μου χάνει εντελώς την φύση, υφή και νόημα του θέματος εστιάζοντας στην αντίθεσή του με άλλους αντί στην γενική εικόνα και υπόθεση της απαραίτητα ενοποιημένης ανθρωπότητας αποτελούμενης από τις σκέψεις, πιστεύω και ιδέες όλων, χωρίς κανείς να κατέχει την πλήρη αλήθεια.
Υπάρχει βέβαια η συνήθης και ιδιαίτερα Ελληνική δικαιολογία ότι "φέρομαι έτσι επειδή ο άλλος φέρεται χειρότερα", ή, "τι μου λες εμένα, κοίτα τι κάνει ο άλλος". Δικαιολογίες τόσο λυπηρές όσο το σκουπιδαριό μέσα στο οποίο ασφυκτιεί η Ελλάδα.
Εκ του ορισμού προκύπτει επίσης ότι δεν πιστεύω πως οποιαδήποτε θεωρία, ή συνδυασμός θεωριών, μπορεί να εξυπηρετήσει μια κοινωνία ανθρωπίνων όντων επ' άπειρον χωρίς αλλαγή και εξέλιξη (εκ του ορισμού αυτού μια θεωρία που παραμένει ανεξέλικτη από τον 19ο αιώνα, ή επί πολλούς αιώνες, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ίσως ως γνώμονας όχι όμως ως αρμόζουσα στο σήμερα. Και ως εκ τούτου, η δύναμις μιας θεωρίας μετριέται από την ανθεκτικότητά της στον χρόνο. Βέβαια, ο Χριστιανισμός, φερ' ειπείν, όταν τον δει κανείς σαν παρθενες και αναστημένους, κάτι χάνει στον 21ο αιώνα. Αν όμως δει κανείς την μεταφορικότητα της Αγίας Τριάδας σαν να εννοεί τον Πατέρα-Σύμπαν, τον Υιό-Ζωή, και το Άγιο Πνεύμα-Νόμους της Φυσικής και της Εξέλιξης, τότε η δύναμις μετατοπίζεται και αλλάζει. Αλλάζει επίσης η υφή της άρνησης όσων ακόμα νομίζουν πως Αγία Τριάδα σημαίνει έναν Θεό εκτός ανθρώπου).
Μια θεωρία είναι σαν ένα αυγό. Αν σπάσει το αυγό και γίνει ομελέτα, δεν πρόκειται ποτέ να χωρίσει από μόνο του τον κροκό από το ασπράδι και να ξαναγίνει αυγό. Αν δεν σπάσει και παραμείνει ανεξέλικτο θα γίνει κλούβιο. Κι αν εξελιχθεί φυσικά θα γίνει πουλάκι. Και το πουλάκι δεν είναι αυγό.
Ας επιστρέψω όμως στα άκρα.
Δεν βρίσκω στα Ελληνικά την έκφραση "selflessness" και δεν εκπλήσσομαι γι' αυτό. Selflessness απλά σημαίνει το να μην σκέπτεται κάποιος τον εαυτό του μόνο, ή το να μην σκέπτεται εγωκεντρικά (ίσως "ανιδιοτέλεια", αλλά όχι ακριβώς). Ήθελα να πω ότι υπάρχουν φιλοσοφίες που βασίζονται στον εαυτό, στο άτομο, στην ελευθερία του ατόμου πρεσβεύοντας το self αντί για το selfless. Και άλλες που πρεσβεύουν την σκέψη για το σύνολο και όχι για το άτομο και απελευθερώνουν το σύνολο "φυλακίζοντας" το άτομο. Ούτε η μία ούτε η άλλη βέβαια αντεπεξέρχεται στην πραγματικότητα του ότι υπάρχει σύνολο μόνο επειδή υπάρχουν άτομα.
Από τα παραπάνω ίσως να συμπεράνατε, λανθασμένα, ότι πρεσβεύω πως η καλύτερη θέση είναι το κέντρο. Ουχί. Ελπίζω ότι η παραπάνω παράγραφος περι αυγών έδωσε το στίγμα μου, ότι πιστεύω πως μια κοινωνία πρέπει να κινείται συνεχώς εξελίσσοντας τις θέσεις της μέσα στην προαναφερθείσα σφαίρα, πλησιάζοντας κατά καιρούς και οποιοδήποτε από τα άκρα και το κέντρο, χωρίς ποτέ να αποπέμπει αλλά να παραπέμπει, χωρίς σκεπτικό διαχωριστικό αλλά ενωτικό. Κάτι το οποίο, στην τελική, συμβαίνει συνεχώς, αν προσέξουμε την ιστορία -η οποία ιστορία δεν είναι τίποτα άλλο από την αφήγηση της εξέλιξης του ανθρώπου ως κοινωνικό όν.
Αυτού του είδους η εξέλιξη όμως είναι τρομερά δύσκολο να κατανοηθεί και να γίνει αποδεκτή γιατί απαιτεί ελαστικότητα από τα άτομα που αποτελούν την κοινωνία. Και τέτοια ελαστικότητα θα απαιτούσε από το κάθε άτομο να μην εστιάζει στην διαφορετικότητά του από άλλους, ή στην διαφορετικότητα άλλων από εαυτόν, αλλά να εστιάζει στην θέση εαυτού ως μια και μόνο στο γενικότερο σύνολο. Πράγμα το οποίο η μέγιστη πλειοψηφία των ανθρώπων το βρίσκει αδύνατο.
Δεν είναι σαν να λέμε ότι δεν μπορεί μια γκαμήλα να περάσει από το μάτι μιας βελόνας. Είναι το αντίθετο. Είναι σαν να λέμε ότι δεν μπορεί το μάτι μιας βελόνας, ένας πολύ μικρός χώρος, να βρει την θέση του σε ένα μεγαλύτερο, πολύ μεγαλύτερο χώρο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου