Όροι

pre-classical liberalism

Είτε παίρνεις από τους πλούσιους να δώσεις στους φτωχούς,
είτε δανείζεσαι από τους τραπεζίτες να δώσεις στους εξωστρακισμένους για να σε ψηφίσουνε,
είτε αγωνίζεσαι για οποιουδήποτε είδους ελευθερία,
κι αν ακόμα βάλεις τον βασιλιά να υπογράψει την μάγκνα κάρτα,
ή απελευθερώσεις τον κόσμο από το κράτος,
μύθοι θα γραφτούν για σένα και ο κόσμος θα τραγουδήσει τ' όνομά σου
(ίσως να γυρίσει καμιά ταινία και το Χόλυγουντ)
--αλλά ο δρόμος είναι δύσκολος όχι τόσο για το πως ξεκινά αλλά για το που μπορεί να καταλήξει...
...αν δεν προσέχεις.

Ο όρος "Φιλελεύθερος" ακούγεται σαν λέξη Ελληνική, αλλά, στην συγκεκριμένη έννοια ταυτοποίησης πολιτικο-οικονομικών πεποιθήσεων, δεν είναι καθόλου, μα καθόλου Ελληνική. Ο όρος "Liberal" ξεκίνησε σαν απάντηση στην Βιομηχανική Επανάσταση στην Βρετανία και στις ΗΠΑ τον 19ο αιώνα.

Η πρώτιστη και σημαντική διαφοροποίηση της λέξης μεταξύ της γενέτειρας Αγγλικής γλώσσας και της υιοθετημένης στην Ελληνική, ήταν το θέμα μιας προηγούμενης ανάρτησης μου: "Ελεύθερος" πριν ένα χρόνο περίπου (ή, όπως θα έγραφαν σε άλλα μπλογκ, "πριν ένα χρόνο γράψαμε ότι..." --ίσως κάποια μέρα να γίνω κι εγώ αρκετά σημαντικός για να γράφω στο πρώτο πληθυντικό, αλλά, όχι ακόμα).

Η λέξη Liberal ξεκινά από την λέξη Liberty, και η λέξη Liberty είναι μια από τις δύο λέξεις στα Αγγλικά που πραγματεύονται πτυχές της γενικότερης έννοιας της Ελευθερίας. Η άλλη είναι η λέξη Freedom. Αλλά, στα Ελληνικά και Liberty και Freedom μεταφράζονται με την ίδια, μια λέξη: Ελευθερία, χάνοντας τις λεπτομέρειες στις οποίες εξειδικεύονται οι δύο διαφορετικές λέξεις στα Αγγλικά. Στην Ελληνική σκέψη δεν προχωρούμε στον διαχωρισμό των εννοιών. Στα Αγγλικά όμως, όπως είχα θυμίσει στην προηγούμενη ανάρτηση, το Άγαλμα της Ελευθερίας το λένε Statue of Liberty και όχι Statue of Freedom. Υπάρχει σημαντική διαφορά.

Η διαφορά αυτή, όπου στα Ελληνικά τα τσουβαλιάζουμε όλα σε μια λέξη, είναι υπεύθυνη για τις παρεξηγήσεις που γίνονται συνεχώς, στα Ελληνικά, όσον αφορά την χρήση λέξεων όπως "Φιλελεύθερος" και "Νεοφιλελεύθερος". Στα Ελληνικά είναι πια σχεδόν "βρισιές" για τους περισσότερους, αυτές τις μέρες, εννοώντας κάποιους που επιβουλεύονται την κάτω-μεσαία και εργατικές τάξεις.

Που φτάσαμε, όταν λέμε ότι κάποιος που είναι "φίλος της ελευθερίας" επιδιώκει εκούσια ή ακούσια την δυστυχία του 60% περίπου των συμπολιτών του. Είσαι φίλος της ελευθερίας;! Καπιταλιστή κακούργε!!

Στον δέκατο ένατο αιώνα, ο όρος Liberal ο οποίος είχε ήδη γεννηθεί τον 18ο αιώνα από ιδέες όπως του Άνταμ Σμιθ, ξεκίνησε να αποκτά ενέργεια εννοώντας την υποστήριξη των civil liberties ("ελευθεριών" των πολιτών) με "μικρή" κυβέρνηση υπό το γράμμα του Νόμου, προστασία της ιδιοκτησίας και πίστη σε οικονομική πολιτική απελευθερωμένη από τους ασφυκτικούς και άδικους νόμους της άρχουσας τάξης.

Ήταν η εποχή όταν η Βιομηχανική Επανάσταση είχε αντικαταστήσει τους Αυλικούς του Βασιλιά με τους Βιομήχανους, και έτσι η Βιομηχανία ήταν κράτος εν κράτη εκμεταλλευόμενη τους εργαζόμενους σε βαθμό χειρότερο από τότε που ήταν δουλοπάροικοι των ευγενών. Οι Βιομήχανοι γινόντουσαν οι καινούργιοι "ευγενείς".

Δεν είναι πολύ ξεκάθαρο το κατά πόσον οι βιομήχανοι εκτοπισαν τους αυλικούς ως μέρος του δρόμου για την ελευθερία της αγοράς, ή αν οι Liberal σκέψεις του 19ου αιώνα είχαν να κάνουν και με την αντικατάσταση των αυλικών από τους βιομηχάνους και αντιδρούσε, η σκέψη, στο γεγονός αυτό καθώς βρισκόταν σε εξέλιξη --ίσως, περιέργως, και τα δύο. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, Η σκέψη Liberal, τον 19ο αιώνα, άντλησε από την ψυχολογία της υποκειμενικής κατανόησης του τι σημαίνει, ή τι θα έπρεπε να σημαίνει, ελευθερία του ατόμου.

Εκείνη την πρώτη εμψύχωση του όρου Liberal σήμερα την ονομάζουμε "Classical Liberalism". Η εξειδίκευση στον όρο "Classical" εννοεί πρώτιστα ένα χρονικό παράθυρο (όπως "Κλασσική Ελλάδα" εννοεί τα 200 χρόνια από 5ο έως 4ο αιώνα προ της Κοινής  Εποχής, και "Κλασσική Μουσική" εννοεί την μουσική που γράφτηκε μεταξύ του 1750 και 1820). Το χρονικό παράθυρο του "Κλασσικού Φιλελευθερισμού" βρίσκεται στα μέσα προς το τέλος του 19ου αιώνα.

Ο "Κλασσικός Φιλελευθερισμός" εξελίχθηκε, μετά από τα τέλη του 19ου αιώνα, σε πολλά "κλαδιά" και "μετεμψυχώσεις", πολύ διαφορετικά μεταξύ τους.

Στον "Κλασσικό Φιλελευθερισμό" σήμερα αποδίδουμε απόγονους και συγγενείς τους οποίους αποκαλούμε με πολλά ονόματα συμπεριλαμβανομένων των:
    Anarcho-capitalism
    Conservative
    Democratic
    Green
    Libertarianism
    Liberal feminism
    Liberal nationalism
    Neoliberalism
    Ordoliberalism
    Paleoliberalism
    Radical centrism
    Radicalism
και άλλα...

Κάθε ένας από τους παραπάνω μπορεί να πει ότι ΚΑΤΑΓΕΤΑΙ, αμέσως ή εμμέσως, από τον Κλασσικό Φιλελευθερισμό, αλλά φυσικά δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι ΕΙΝΑΙ Κλασσικός Φιλελευθερισμός (λέγεται άραγε ο Μάνος Χατζιδάκις "κλασσικός" συνθέτης επειδή χρησιμοποίησε την [κλασσική] μουσική του Μότσαρτ στο Ήλιε μου, Ήλιε μου Βασιλιά μου;)

Γιατί όχι; επειδή, εκτός του ότι οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες του δεκάτου ενάτου αιώνα δεν υφίστανται πλέον, η κάθε μία από τις θέσεις διανόησης που αναφέρονται στην παραπάνω λίστα συμπεριλαμβάνουν, η κάθε μια, σημαντικές διαφορές και απομάκρυνση σκεπτικού από τον προπάππου (ή προ-προ-θείο) Κλασσικό Φιλελευθερισμό.

Αξιοσημείωτο ότι η λίστα παραθέτει μεταξύ άλλων δύο αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους παρατάξεις: τους Libertarians και τους Neoliberals.

Την σημαντική διαφορά μεταξύ Libertarians και Neoliberals θα την αφήσω για άλλη ανάρτηση (άκουσα εκπνοή ανακούφισης;) Αλλά μπορώ εδώ να παρατηρήσω ένα βραχυκύκλωμα που βλέπω να συμβαίνει μεταξύ του Classical liberalism από την μία μεριά, και των Libertarians και Neoliberals από την άλλη μεριά: Και οι Libertarians και οι Neoliberals, όπως και οι anarchocapitalists πρεσβεύουν απόλυτη ελευθερία της αγοράς. Η ελευθερία της αγοράς εκ του ορισμού της, και στην φυσική της εξέλιξή της, συγχωνεύει τα συμφέροντα, καθώς αυτά επιτυγχάνουν σαν επιχειρήσεις και αγοράζουν η μία την άλλη, προς την δημιουργία μονοπωλίων. Από την άλλη μεριά, ήταν τα βιομηχανικά "αρχέτυπα" μονοπώλια των βιομηχάνων της Βιομηχανικής Επανάστασης τα οποία προκάλεσαν την αντίθεση πολλών ανθρώπων μέσα στο ευρύτερο φάσμα του τότε νεογέννητου Liberalism.

[Έτσι, ως ενδιαφέρουσα υποσημείωση, ο αγγλικός όρος Libertarian έχει ετυμολογικές ρίζες Γαλλικές, στην Γαλλία, Γαλλική Επανάσταση (1789) και τους Libertines, 17ο, 18ο και 19ο αιώνα, συμπεριλαμβανομένου και του Μαρκησίου Ντε Σαντ. Σήμερα, "Libertine", στα Αγγλικά, εννοεί ένα άτομο χωρίς ηθικούς φραγμούς.]

Το "βραχυκύκλωμα" που ανέφερα παραπάνω έγκειται στο ότι διανοήσεις όπως των Libertarian και των Neoliberal έχουν σαν αναπόφευκτο ενδεχόμενο αποτέλεσμα την δημιουργία του φεουδαρχικού οικονομικού περιβάλλοντος το οποίο προσπάθησε να αντικαταστήσει ο Κλασσικός Φιλελευθερισμός.

Αν δεν δίνουμε συνεχή προσοχή σε αυτό το λεπτό σημείο, τότε κινδυνεύουμε να καταλήξουμε σε αποτελέσματα όπου κάθε αναζήτηση ελευθερίας θα παραπαίει στην απλή αντικατάσταση παλιών "τζακιών" με καινούργια "τζάκια" (Ανδρέας Παπανδρέου). Ή, μιας βασιλείας με μια δικτατορία (Λένιν/Στάλιν).

Η δυσκολία δεν είναι στην απόκτηση της Ελευθερίας αλλά στη διατήρησή της. Δεν είναι τόσο η Δικαιοσύνη που θα έπρεπε να είναι "τυφλή", όσο η Ελευθερία --επειδή, όταν "βλέπεις" τίνεις να επιλέγεις μεταξύ εκείνων που βλέπεις, αλλά, η Ελευθερία ανήκει σε όλους, συνεχώς.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι Libertarians ή οι Neoliberals πιστεύουν κάτι το οποίο αντιτίθεται στις αρχές του Κλασσικού Φιλελευθερισμού --αλλά, επισημαίνει ότι χωρίς ελέγχους, κανονισμούς και νόμους, και χωρίς κοινωνική υποδομή και δίχτυ ασφαλείας για του αδύναμους, οι πρακτικές των Libertarian και των Neoliberal ξεφεύγουν λόγω της φύσης τους κατά την εξέλιξή τους από το αρχικό σκεπτικό και δημιουργούν τις συνθήκες στις οποίες αντιτίθεντο. Μόνο που στην αναπόφευκτη κατάληξή τους οι καινούργιοι δουλοπάροικοι ανήκουν σε υπερ-εταιρείες των βιομηχάνων αντί στο κράτος του βασιλιά και των αυλικών (όσο ο κόσμος αλλάζει τόσο οι άνθρωποι παραμένουν ίδιοι στις αναπόφευκτες δομές της κοινωνίας τους).

Οι Libertarians ιδιαίτερα, πιστεύουν στην μη-επέμβαση της κυβέρνησης, ελάχιστους νόμους και σε άλλα σχετικά, με την έλλειψη  των οποίων δεν υπάρχουν οι έλεγχοι, κανονισμοί και νόμοι (ή, πιο συγκεκριμένα η δύναμις να εφαρμοστούν και η πρόνοια για την εργατική τάξη) που θα αναχαίτιζαν την εξέλιξη της ελεύθερης οικονομίας σε φεουδαρχισμό και δουλοπαροικία.

Επίσης, το πιστεύω των Libertarians και Neoliberals, στο να μην υπάρχει κοινωνική περίθαλψη ή δίχτυ ασφαλείας για τους αδύναμους, επιταχύνει την κατάντια της κοινωνίας στο περιβάλλον πόλωσης φεουδαρχισμού και δουλοπαροικίας αποδυναμώνοντας την βάση του εργατικού δυναμικού (άλλωστε το καλύτερο παράδειγμα που μπορούν οι Neoliberals να παραθέσουν για την εφαρμογή των ιδεών τους, εις πρόσωπο των Chicago boys, είναι η στυγνή δικτατορία του Πινοσέ).

Παρεμπιπτόντως, η απάντηση κατά την υποκειμενική μου γνώμη στον αναπόφευκτο φεουδαρχισμό της Ελεύθερης Αγοράς δεν είναι ο Σοσιαλισμός (ο οποίος περιορίζει και ευνουχίζει την ατομική ελευθερία), ούτε τα Κινήματα και Επαναστάσεις, αλλά η συνεχής, σε ατομικό επίπεδο, συνειδητοποίηση, από μέρους των αγοραστών [μέσω παιδείας και μόρφωσης], του ότι η δύναμις βρίσκεται στα χέρια τους και ότι οι βιομήχανοι έχουν δύναμη μόνο όταν τους την παραδώσουν στα πλαίσια της προσωπικής τους ευθυμίας (και επιθυμίας) εκείνοι που απολαμβάνουν τα προϊόντα των βιομηχάνων, συμπεριλαμβανομένων των δανείων ως προϊόντα προς αγορά. Η συνειδητοποίηση του πολίτη σε ατομικό επίπεδο θα έπρεπε να παίρνει δύναμη από ένα κράτος των πολιτών από τους πολίτες για τους πολίτες και την πρόνοια και δίχτυ ασφαλείας το οποίο θα διέθετε στην κοινωνία.

Το ηθικό δίδαγμα εδώ είναι ότι καμία ιδέα, κανένας συνειρμός διανόησης δεν μπορεί να είναι μονολιθικός και άκαμπτος στην φυσική εξέλιξή και προέκτασή του. Ότι, η απόλυτη ατομική ελευθερία λειτουργεί αναπόφευκτα εναντίων του συνόλου των ατόμων και το ότι είναι τρομερά δύσκολο να διατηρήσεις την ατομική ελευθερία χωρίς να αποδυναμώσεις την κοινωνία ή να επέμβεις στην λειτουργία της ζυγαριάς που κρατάει στα χέρια της η Δικαιοσύνη. Είναι επίσης δύσκολο να μεριμνήσεις για την μακροημέρευση μιας κοινωνίας και την κοινωνική δικαιοσύνη χωρίς να επέμβεις σε ατομικές ελευθερίες. Δεν είπε κανείς ποτέ ότι είναι εύκολο, και σίγουρα δεν είναι όσο εύκολο όσο το παρουσιάζουν οι σημερινοί Libertarians.

Το ηθικό δίδαγμα είναι επίσης ότι δεν μπορεί καμία διανόηση να επαναπαυτεί σε "γραμμές" που τραβιούνται υποκειμενικά και βασίζονται στην υπόθεση ότι η φύση αυτορυθμίζεται. Η φύση ακολουθεί την εντροπία και η εντροπία πάντα κλίνει προς το χάος ή την αποσύνθεση. Στην περίπτωση της ελεύθερης αγοράς η αποσύνθεση έρχεται όταν η Ελεύθερη αγορά εξελικτικά καταλήξει σε φεουδαρχισμό, διαλύοντας την Ελευθερία (Liberty) [γι' αυτό άλλωστε και στις ΗΠΑ απαγορεύονται τα μονοπώλεια --είναι αυτή η απαγόρευση ένα από τα μέτρα εναντίων του αναπόφευκτου αποτελέσματος μιας ελεύθερης αγοράς].

Προσωπικά, είμαι ενεργός υπέρμαχος της Ελεύθερης Αγοράς και της Ελευθερίας του ατόμου, και μου αρέσουν πραγματικά, σε επίπεδο ρομαντισμού, πολλά από όσα πιστεύουν οι Libertarians --ως ενός σημείου, οι Libertarians αναπαράγουν την ηχώ των αρχών των πατριωτών της εποχής της Αμερικανικής Επανάστασης, και αργότερα της άγριας δύσης. Αλλά, δεν μπορώ να ασπαστώ τον Libertarianism γιατί στην εφαρμογή του συμπεριλαμβάνει τον παιδαριώδη εγωισμό και τις παρωπίδες οι οποίες αναπόφευκτα φέρνουν την κατάλυση των βασικών του αξιών, και στον σημερινό απλοϊκό του τόνο υποβιβάζει την νοημοσύνη παρουσιάζοντας τον υποκειμενικό εγωκεντρισμό σαν αντικειμενισμό.