Ιθάκη

Acquacheta

Ένας Ιταλός που μένει στο Λονδίνο, και μία Ιταλίδα που μένει στο κυρίως χωριό του Δήμου, κάνουν κάθε χρόνο ένα διαγωνισμό ποίησης, με θέμα τον καταρράκτη μας της Ακουακέτα.

Το Σάββατο 15 Νοεμβρίου θα γίνει η τελετή απονομής των φετινών βραβείων.

Και μου ζήτησαν να πάω κι' εγώ, σαν ασεσόρε του Δήμου που είμαι, και να απαγγείλω την Ιθάκη του Καβάφη. Στα Ελληνικά. Και να φέρω μία Ιταλική μετάφραση να την απαγγείλει μετά ο οργανωτής του διαγωνισμού.

Θα προτείνω να το απαγγείλω και στα Αγγλικά, αν υπάρχει κανείς αγγλόφωνας στο ακροατήριο.

Βέβαια, το πρόβλημα και η μεγάλη μου ανησυχία είναι η μετάφραση.

Στα Αγγλικά υπάρχουν το λιγότερο 3-4 μεταφράσεις. Σε όλες όσες έχω διαβάσει, η ποίηση είναι χωματόδρομος και το μέτρο της αίσθησης και των εννοιών ασύμμετρο. Το να μεταφράζει κανείς ποίηση, ή και πνεύμα, από μιά γλώσσα σε άλλη είναι σαν να προσπαθείς να ξαναχτίσεις τον Παρθενώνα με τούβλα και σοβά.

Είναι ένα πένθος, γενικά, για όλα, οι μεταφράσεις από μία γλώσσα σε άλλη. Σκεφτείτε το "Παππού, καλώς σε βρήκα" που έχει μεταφραστεί "Grandfather, hello". Ω, Μούσα, συγχώρησέ τους... δεν γαρίδες τι ποιούσι.

Τουλάχιστον τις Αγγλικές μεταφράσεις μπορώ να τις αξιολογήσω. Με έπιασε όμως μεγάλος τρόμος το ότι δεν θα μπορούσα να αξιολογήσω τις κάμποσες Ιταλικές μεταφράσεις και να διαλέξω μία να πάω στην εκδήλωση. Φυσικά επιστράτευσα την Μαργαρίτα, και μετά από προσπάθεια πολύ μεταξύ μας, πιστεύω ότι έχουμε διαλέξει την καλύτερη που υπάρχει.

Καταλαβαίνω πως ένας μεταφραστής μπορεί να κατακρεουργήσει ένα αριστούργημα, γιατί, όσο καλός μεταφραστής και να είναι δεν είναι απαραίτητα και ποιητής. Αλλά, πάνω από όλα, δεν μπορεί απαραίτητα να καταλαβαίνει σε βάθος, σε νόημα στην ψυχή, τους ανάλαφρους πολυδιάστατους κυματισμούς του πνεύματος και της γλώσσας από την οποία μεταφράζει, ή στην οποία μεταφράζει.

Εγώ έτυχε να βρίσκομαι κατά σύμπτωση σε μία σπάνια θέση όπου είμαι εντελώς μπαϊλίνγκουαλ ανάμεσα στα Ελληνικά και τα Αγγλικά, όχι μόνο στην κατοχή των δύο γλωσσών αλλά στο να έχω μέσα μου ομοούσια, ατόφια, και τις δύο κουλτούρες. Τρεις, αν δει κανείς την Βρετανία χωριστά από τις ΗΠΑ (που θα έπρεπε, γιατί είναι ριζικά διαφορετικές, και Αγγλικά πρωτοαφομοίωσα στην Αγγλία)

-και έγινε αυτό, σε 'μένα, γιατί όταν βρισκόμουνα σε καινούργια μέρη, πήγαινα προς εκείνα αντί να φεύγω από άλλα. Και αφηνα τον τόπο να στάξει μέσα μου αντί να τον συγκρίνω με άλλους --ή να έχω εκείνον της γενέτειρας σαν γνώμωνα... η πυξίδα μου έδειχνε μπροστά.

 Ποτέ δεν βρέθηκα σε ξενιτιά.

Κι έτσι, το 2006 είχα συνθέσει την δική μου απόδοση της Ιθάκης στα Αγγλικά (Αμερικανικά Αγγλικά, όχι Βρετανικά), γιατί ήθελα να την διαβάσει μία φίλη μου και δεν είχα βρει μετάφραση που να μου έκανε καρδιά να της δώσω να διαβάσει. Παραθέτω εδώ παρακάτω την απόδοσή μου στα Αγγλικά, δίπλα σε μία από τις καθιερωμένες Αγγλικές αποδόσεις. Διάλεξα την απόδοση του Ιωάννη Καβάφη, του αδελφού του Κωνσταντίνου, όχι γιατί είναι απαραίτητα η καλύτερη ανάμεσα στις κάμποσες (συμπεριλαμβανομένης και του Φορστερ και του Τ. Σ. Έλιοτ) αλλά επειδή, προερχόμενη από τον αδελφό του συγγραφέα του ποιήματος, και, εγκεκριμένη από τον συγγραφέα, την θεωρώ ως την πιο "έγκυρη".

Τώρα θα μου πείτε ότι πλέον μου έστριψε εντελώς, εν μέσω θύελλας αλαζονείας και εγωκεντρισμού, να παριστάνω ότι μεταφράζω και αποδίδω Ιθάκη και να την παραθέτω δίπλα στις άλλες. Σ' αυτό φταίει η Αμερικανική πλευρά της κουλτούρας μου η οποία δεν μου επιτρέπει να θεοποιώ ανθρώπους, του εαυτού μου συμπεριλαμβανομένου, όσο και οποιουδήποτε άλλου. Question everything που λέμε.

ITHACA Κωνσταντίνου Καβάφη, Μετάφραση Ιωάννη Καβάφη (αδελφός του Κωνσταντίνου, πρώτος μεταφραστής του έργου του, πέθανε 1923)		ITHACA Κωνσταντίνου Καβάφη, Μετάφραση Δημήτρη, 2006
When you set out for distant Ithaca, fervently wish your journey may be long, — full of adventures and with much to learn. Of the Laestrygones and the Cyclopes, of the angry god Poseidon, have no fear: these you shall not encounter, if your thought remains at all times lofty, — if select emotion touches you in body and spirit. Not the Laestrygones, not the Cyclopes, nor yet the fierce Poseidon, shall you meet, unless you carry them within your soul, — unless your soul should raise them to confront you. Fervently wish your journey may be long. May they be numerous — the summer mornings when, pleased and joyous, you will be anchoring in harbours you have never seen before. Stay at the populous Phoenician marts, and make provision of good merchandise; coral and mother of pearl; and ebony and amber; and voluptuous perfumes of every kind, in lavish quantity. Sojourn in many a city of the Nile, and from the learned learn and learn again. At every stage bear Ithaca in mind. The arrival there is your appointed lot. But hurry not the voyage in the least: ’twere better if you travelled many years and reached your island home in your old age, being rich in riches gathered on the way, and not expecting more from Ithaca. Ithaca gave you the delightful voyage: without her you would never have set out: and she has nothing else to give you now. And though you should find her wanting, Ithaca will not surprise you; for you will arrive wise and experienced, having long since perceived the unapparent sense in Ithacas.		When you set out, on your way to Ithaca, wish for the journey to be long, filled with adventure, filled with learning. The Laestrygons and Cyclops, angry Poseidon, never fear; the likes of them you will not find in your way, if lofty holds your thought, if rare emotions touch your spirit and your flesh. The Laestrygons and Cyclops, the fierce Poseidon you'll never meet if you don't carry them inside your soul, if your soul never does raise them up before you. Wish for the journey to be long. May there be many a summer morning when, with such delight, with oh, what joy, you'll sail into harbors you have never seen before. Stop by Phoenician marketplaces to acquire all wares that are good, mother-of-pearl, and coral, amber, ebony, and lustful scents of every kind, as many lustful scents as you can find; fare into many Egyptian cities, to learn, and learn from learned men. Always keep Ithaca in mind your destination is the arrival there. But do not rush the voyage in the least, better for it to last for many years. And then, when old, drop anchor at the isle, rich with all that you have gained along the way, never expecting Ithaca herself to give you riches. Ithaca gave you the journey, filled with beauty. Without her you'd have never set foot forth. She's nothing more to give to you, but that. And if you find her poor, Ithaca never did lie; Wise as you've become with such experience, already, you surely have inferred what Ithacas stand for.

Κωνσταντίνος Καβάφης, ΙΘΑΚΗ (1911)

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μέν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.

Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους•
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά•
σε πόλεις Aιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.

Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου.
Aλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει•
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.

Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.

Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τι σημαίνουν.

Costantino Cavafy, Itaca (1911)
–traduzione di F. M. Pontani

Se per Itaca volgi il tuo viaggio,
fa voti che ti sia lunga la via,
e colma di vicende e conoscenze.
Non temere i Lestrígoni e i Ciclopi
o  Posidone incollerito: mai
troverai tali mostri sulla tua via,
se resta il pensiero alto, e squisita
è l’emozione che ti tocca il cuore
e il corpo. Né Lestrígoni o Ciclopi
né Posidone asprigno incontrerai,
se non li rechi dentro, nel tuo cuore,
se non li drizza il cuore innanzi a te.

Fa voti che ti sia lunga la via.
E siano tanti i mattini d’estate
che ti vedano entrare (e con che gioia
allegra!) in porti sconosciuti prima.
Fa scalo negli impori dei Fenici
per acquistare bella mercanzia,
madrepore e coralli, ebani e ambre,
voluttuosi aromi d’ogni sorta,
quanti piú puoi voluttuosi aromi.
Rècati in molte città dell’Egitto,
a imparare imparare dai sapienti.

Itaca tieni sempre nella mente.
La tua sorte ti segna quell’approdo.
Ma non precipitare il tuo viaggio.
Meglio che duri molti anni, che vecchio
tu finalmente attracchi all’isoletta,
ricco di quanto guadagnasti in via,
senza aspettare che ti dia ricchezze.

Itaca t’ha donato il bel viaggio.
Senza di lei non ti mettevi in via.
Nulla ha da darti piú.

E se la troverai povera, Itaca non t’ha illuso.
Reduce così saggio, così esperto,
avrai capito che vuol dire un’Itaca.